تحليل انتقادي علم ديني در انديشة ابن‌حزم قرطبي

مسئلة اصلي اين پژوهش، چيستي علم ديني با مطالعة موردي ديدگاه ابن‌حزم قرطبي است. يافتة اصلي اين پژوهش ـ ‌كه به‌شيوة كتابخانه‌اي در جمع‌آوري مطالب و توصيف و تحليل عقلاني داده‌ها به‌نگارش درآمده‌ ـ آن است كه از ديدگاه ابن‌حزم، ملاك ديني بودنِ علم اين است كه علم از طريق منبع يا غايت خود با دين در ارتباط باشد و همين مطلب وجه تمايز ابن‌حزم با ديدگاه برخي از انديشمندان معاصر مانند آيت‌الله جوادي آملي است كه ملاك ديني بودنِ علم را به موضوع يا همان معلوم مي‌دانند. ابن‌حزم براساس اهداف بشري، علوم را به دو دستة دنيوي و اخروي تقسيم مي‌كند و علم اخروي را به‌نام «علم شريعت» معرفي مي‌نمايد. به‌اعتقاد او، علم شريعت به‌علاوة همة علومي كه در خدمت علم شريعت هستند، به ميزاني كه به علم شريعت خدمت مي‌كنند، علم ديني به‌شمار مي‌آيند؛ درحالي‌كه وي از اشتراك لفظي معناي دنيا و آخرت غافل بوده است.