تعيين سهم ويژه منابع رسوب معلق در آبخيز واز با استفاده از ويژگي‌هاي ژئوشيميايي

اطلاعات دقيق در مورد منابع رسوب معلق در سامانه‏هاي رودخانه‏اي ضروري است، زيرا افزايش عرضۀ رسوبات ريزدانه به يك سامانۀ رودخانه‌اي از طريق فعاليت‏هاي انساني منجر به بارگذاري بيش از حد رسوب معلق در رودخانه‏ها مي‏شود كه بر كيفيت آب و سلامت بوم‏سازگان تأثير منفي مي‏گذارد. همچنين ،كمي‏سازي سهم نسبي منابع مختلف رسوبات معلق به ‏منظور تعيين بهترين شيوه‏هاي مديريت كنترل رسوب معلق اهميت زيادي دارد. بنابراين، نياز فزاينده‏اي به اطلاعات قابل ‏اعتماد در مورد منشأ رسوبات ريزدانۀ حمل‏شده توسط رودخانه‏ها وجود دارد. هدف از اين مطالعه، منشأيابي رسوبات معلق با استفاده از ويژگي‏هاي ژئوشيميايي با استفاده از بسته Fingerpro نرم‌افزار R در كاربري/ پوشش‏هاي مختلف اراضي حوضۀ آبخيز واز در استان مازندران است. در پژوهش حاضر 30 نمونه خاك از كاربري‏هاي مختلف اراضي شامل جنگل، مرتع، اراضي كشاورزي و همچنين، اراضي كناره‏هاي آبراهه به‏ عنوان منابع توليد رسوب و يك نمونه رسوب معلق در خروجي حوضه برداشت شده و ويژگي‏هاي ژئوشيميايي نمونه‏هاي خاك و رسوب شامل 59 عنصر با استفاده از دستگاه ICP-OES GBC Integra اندازه‏گيري شد. سپس، ردياب‏هاي پايا و مناسب از بين 59 عنصر، براي منشأيابي رسوبات معلق با استفاده آزمون‏هاي آماري دامنه، كروسكال واليس و تحليل تابع تفكيك، در بستۀ Fingerpro نرم‌افزار R شامل K،Li، P، V، Cr، Fe، Cu، Ga، Ge، Rb، Sb، Ba، Nd، Ta‌ و Wانتخاب شد. همچنين، نتايج تفكيك سهم كاربري‏ها/پوشش‏هاي اراضي در توليد رسوب معلق با شاخص نكويي برازش 80.68 نشان داد سهم اراضي كشاورزي، مرتع، جنگل و كناره‏هاي آبراهه به‌ترتيب 0.18، 7.90، 5.69 و 86.21 درصد است. در نهايت، سهم ويژۀ هر منبع در توليد رسوب معلق به ازاي هر هكتار نيز محاسبه شد و نتايج نشان داد كناره‏هاي آبراهه و جنگل با سهم ويژه 0.513 و 0.0007 درصد به ازاي هر هكتار به‏ترتيب بيشترين و كمترين مشاركت را در توليد رسوب معلق در هر هكتار دارند. نتايج همچنين نشان داد سهم ويژۀ اراضي كنار آبراهه به‏‏ترتيب 320.62، 394.61 و 732.85 برابر سهم ويژۀ كاربري‏هاي كشاورزي، مرتع و جنگل است. نتايج منشأيابي با روش ژئوشيميايي در اين بررسي، اطلاعات ارزشمندي دربارۀ سهم منابع توليد رسوب معلق به ‏منظور اجراي برنامه‏هاي مديريتي براي حفاظت خاك و آب در اختيار مديران و برنامه‏ريزان قرار مي‏دهد.