تحليل تأثيرپذيري معيشت خانوارهاي روستايي از سطح زير كشت و الگوهاي كشت با هدف كاهش مخاطرات آبي و معيشتي در ايران

در طي سال‌هاي اخير محدوديت‌هاي منابع آبي كشور، متوليان تصميم‌گيري حوزۀ آب و كشاورزي را به‌سمت تدوين سياست‌هايي در راستاي تغيير الگوي كشت اراضي كشاورزي سوق داده است، اما به نظر مي‌رسد اين سياست‌هاي راهبردي اغلب به مسئلۀ تأمين امنيت معيشت خانوارهاي كشاورزي توجهي ندارند. به بيان ديگر در تدوين اين سياست‌هاي حوزۀ آب و كشاورزي، ارزيابي دقيقي از چگونگي ارتباط امنيت معيشتي خانوارهاي روستايي با الگوي كشت محصولات كشاورزي انجام نگرفته و احتمالاً همين موضوع بر ناكامي در اجراي چنين سياست‌هايي مؤثر بوده است. از اين‌رو در اين مقاله با الهام از برخي پژوهش‌هاي حوزۀ معيشت روستايي بانك جهاني، مدلي ايجاد شد كه در آن مشخص شود براي كشت هر نوع محصول كشاورزي، حداقل سطح زميني كه پاسخگوي معيشت خانوارهاي روستايي باشد، در فاصلۀ سال‌هاي 1364 تا 1399 چقدر بوده است و بنابراين با توجه به ويژگي‌هاي الگوي كشت و محدوديت سطح اراضي كشاورزي، چند نفر در معرض ناامني معيشتي قرار مي‌گيرند. اطلاعات اوليۀ مدل از طرح‌هاي آمارگيري هزينه- درآمد خانوار و قيمت سر خرمن محصولات كشاورزي مركز آمار ايران و آمارنامه‌هاي كشاورزي و سامانه‌هاي اطلاعاتي وزارت جهاد كشاورزي ايران استخراج شد. نتيجۀ پژوهش حاكي از آن است كه حداقل سطح اراضي لازم براي تأمين معيشت خانوار روستايي در كشت‌هاي كم‌آب‌تري مانند غلات و حبوبات، بيش از ده‌برابر حداقل سطح اراضي لازم براي تأمين معيشت خانوار روستايي در كشت‌هاي پرآب‌بري نظير سيب‌زميني و سبزي است و اگر معيشت تكميلي براي كشاورزان موجود نباشد، حدود 7 ميليون نفر از جمعيت كشور، به‌واسطۀ كوچك‌تر بودن از حداقل سطح اراضي لازم براي تأمين امنيت معيشتي، در معرض ناامني معيشتي خواهند بود. از اين‌رو، تجويز سياست‌هاي آبي براي تغيير الگوي كشت از محصولات پرآب‌بر زراعي به محصولات كم‌آب‌برتر نظير گندم و جو، بدون توجه به تأثيرات اقتصادي اين سياست‌ها در بعد خُردتر خانوارهاي روستايي راهگشا نخواهد بود و بايد نوعي سياستگذاري تلفيقي با هدف كاهش مخاطرات آبي و كاهش مخاطرات معيشتي جمعيت روستايي در نظر گرفته شود.