سرزمين بين‌النهرين: پيوستگي جغرافيايي ‌- ‌تأثيرپذيري تاريخي در آستانه فتح ايران توسط مسلمانان

به‌رغم تحليل‌هاي تاريخي متعددي كه درباره روند فتح ايران توسط مسلمانان ارائه شده، اهميت و تأثير تعيين‌كنندۀ تحولات مناطق و شهرهاي مرزي بين‌النهرين اواخر عهد ساساني چندان مورد توجه واقع نشده است. در نخستين مرحله فتوح مسلمين در قلمرو ساسانيان در سال 12ه‍، كه مطابق با شرايط جغرافيايي و اقليمي عراق و عمدتا در مناطق بياباني جنوب و غرب بين‌النهرين دنبال شد، مرزبانان و سپاهيان ساساني در اغلب رويارويي‌هاي ميداني با سپاهيان مسلمان در كاظمة(حفير)، مذار، ولجه، أليس، حيره و انبار مغلوب شدند. بنابر يافته‌هاي اين پژوهش تاريخي‌ـ‌جغرافيايي، در اين مرحله از فتح قلمرو ساسانيان، با توجه به‌اينكه اكثر اين جنگ‌‌ها در نواحي بياباني يا حاشيۀ صحرا روي داد، اعراب مسلمان به‌خوبي از انطباق‌پذيري خود با چنين شرايط جغرافيايي بهره گرفتند و با جابجايي‌هاي سريع در نواحي بياباني و غافلگير كردن مرزبانان ساساني قدرت و برتري خود را بر آنها تحميل كردند. علاوه بر اينكه اين پيروزي‌هاي برق‌آسا اُبهت و شكوه نظامي و سياسي ساسانيان در برابر اعراب مسلمان را فروريخت. با تسلط مسلمانان بر دو شهر مهم و سوق‌الجيشي حيره و انبار و تسلط بر نواحي بياباني ماوراء فرات، حضور مسلمانان در بين‌النهرين تضمين شد و زمينه براي فتح سراسري عراق و سپس ايران  فراهم شد. با عنايت به‌ اهميت، تأثير و پيامدهاي اين مرحله از فتحِ غرب و جنوب قلمرو ساساني، مي‌توان آن را مقطعي دانست كه در حملات اعراب مسلمان به مناطق مرزي و تسط آنها بر شهرهاي مرزي، دروازه فتح سرزمين ايران عملا به روي اعرابِ مسلمان گشوده شد.