بررسي و مقايسۀ مفهوم اراده از ديدگاه روان‌شناسان و انديشمندان مسلمان

براساس آموزه‌هاي اسلامي، انسان با قدرت اراده مي‌تواند جانشين خداوند بر روي زمين شود و به مقام قرب الهي دست پيدا كند؛ اما درصورتي‌كه بي‌اراده گردد، آنچنان نزول مي‌كند كه حتي از حيوانات نيز پست‌تر مي‌شود. انديشمندان اسلامي در باب چيستي اراده و چگونگي دستيابي به آن، مطالب گسترده‌ و متفاوتي را ذكر كرده‌اند. از سوي ديگر بعد از شكل‌گيري روان‌شناسي علمي در سال 1879، اين مفهوم در ميان روان‌شناسان نيز مورد بحث قرار گرفت؛ برخي آن را پذيرفته و به ‌بحث از چيستي و چگونگي آن پرداختند و برخي ديگر بكل آن را غيرعلمي دانسته و كنار گذاشتند. اين گستردگي ديدگاه‌ها سبب شد تا به ‌بررسي مفهوم اراده از ديدگاه روان‌شناسان و انديشمندان مسلمان پرداخته شود؛ و ازآنجا‌ كه تاكنون مقايسه‌اي ميان مفهوم اراده از منظر آنان انجام نگرفته، هدف اين پژوهش شناسايي مفهوم اراده و مؤلفه‌هاي آن از منظر اين دو گروه و سپس مقايسه بين آنهاست. روش اين پژوهش كيفي است و به شيوه جمع‌آوري داده با استفاده از روش كتابخانه‌اي انجام مي‌شود؛ سپس با استفاده از روش تحليل محتوا به مؤلفه‌شناسي و مقايسه بين مؤلفه‌ها در هر دو گروه پرداخته مي‌شود. نتايج به‌دست‌آمده حكايت از وجود شش مؤلفه توانايي رواني، مهار خود، ميل و گرايش، توانمندي رفتاري، تصميم‌گيري و رفتار هوشمند از منظر روان‌شناسان دارد كه مي‌توان آنها را در سه بُعد شناختي، هيجاني و رفتاري جاي داد؛ درحالي‌ كه مفهوم اراده از ديدگاه انديشمندان اسلامي داراي چهار مؤلفه علم، ميل و گرايش، ترجيح و تصميم‌گيري است.