تحليلي بر نتايج برخورد زباني در شمال استان ايلام بر پايه گويش‌ سنجي رايانشي و تحليل انبوهه دادگان (مطالعه موردي زبان ‌گونه «خِزِلي»)

گونه‌‌هاي زباني رايج در نواحي شمالي استان ايلام از تكثر و تنوع چشم‌گيري برخوردارند، يكي از اين گونه‌هاي زباني «خِزِلي» است كه در مقايسه با زبان‌گونه‌‌هاي مجاور خود از ويژگي‌‌هاي منحصربه‌‌فردي برخوردار است. پژوهش حاضر بر اساس تحليل انبوهه‌ دادگان، خصايص زباني‌‌ شاخص ‌‌«خِزِلي» را از ساير گونه‌‌هاي زباني رايج در حوزه‌ پژوهش مشخص مي سازد و بدنبال شواهدي زباني دال بر گرايش اين زبان‌گونه‌‌، به سمت منطقه/ گروه گويشي خاصي است. روش پژوهش كمي و شيوه گردآوري داده‌ها ميداني است. جامعه‌ آماري پژوهش، تمامي گويشوران 16 دهستان شهرستان‌‌هاي ايلام، ايوان، چرداول و سيروان را در برمي‌گيرد. نمونه‌هاي گويشي از تمامي روستاهاي بيش از 100 خانوار حوزه‌ پژوهش، از هر روستا يك نمونه‌ گويشي (36 نمونه‌ از 35 روستا)، جمع‌آوري شد. ابزار پژوهش، پرسش‌نامه‌ «طرح ملي اطلس زباني ايران» است. با بهره‌گيري از بسته‌ نرم‌افزاري گويش‌سنجي و نقشه‌نگاري RuG/ L04، پراكنش مناطق گويشي، توزيع تنوعات آوايي، واژگاني و نحوي حوزه‌ پژوهش تحليل شد. يافته هاي پژوهش نشان داد كه سه گروه گويشي عمده‌ «لكي»،‌ «لري» و «كردي‌ جنوبي» و مجموعاً شش زيرگروه گويشي در شمال استان ايلام وجود دارد. در اين بين، زبان‌گونه‌ «خِزِلي» به عنوان نخستين زيرگروه گويشي منشعب از گروه گويشي كردي جنوبي، با فاصله‌ زباني معنادار از ساير زيرگروه هاي گويشي، قرار مي گيرد. همچنين به استناد نمودار «مقياس‌گذاري چندبعدي» (MDS)، اين زبان‌گونه هرچند به لحاظ تحليل انبوهه‌ دادگان در مجموعه زبان‌گونه‌هاي كردي جنوبي جاي مي‌گيرد؛ اما فاصله اندك و شباهت زباني آن با گروه گويشي «لكي» قابل توجه است. مقايسه‌ معادل‌‌هاي تلفظي اسامي، وند استمراري و ضماير نشان داد كه اگر چه مبناي شكل‌گيري «زبان‌گونه‌ خِزِلي»، «لكي» است اما اين انشعاب، خود ناشي از برخورد زبان گونه‌ «لكي» با مجموعه گويش‌هاي رايج در غرب ايران از قبيل «كلهري» و «فيلي» است.