تعبير مكاني محورهاي چپ ـ راست و جلو ـ پشت در زبان فارسي

مقاله‌ حاضر به بررسي تعبيرهاي مكاني محورهاي چپ ـ راست و جلو ـ پشت زبان فارسي در چارچوب لوينسون و دنزيگر مي‌پردازد. در سطح افقي سه چارچوب ارجاع اصلي وجود دارند كه از ميان آنها چارچوب مطلق در فارسي كاربرد روزمره ندارد، اما دو مورد ديگر، يعني چارچوب‌هاي ارجاع نسبي و ذاتي، به صورت بالقوه مي‌توانند تعبير هر دو محور اصلي سطح افقي باشند. براي اخذ داده‌هاي واقعي از گويشوران بومي از بازي «توپ و صندلي» استفاده شده است. تحليل داده‌ها نشان مي‌دهد تمام مواردي كه توصيف گوينده از يك عكس براي شنونده ايجاد سوءتفاهم كرده بود، مربوط به اين امر بوده‌اند كه منظور گوينده نسبي بوده، اما شنونده از توصيف برداشت ذاتي داشته است. در خصوص محور چپ ـ راست، وقتي گوينده «]از نگاه[ ما» را حشو دانسته و آن را از جمله كاهش داده، و از عباراتي چون «چپ/راست صندلي» استفاده كرده، احتمال ايجاد سوءتفاهم براي شنونده وجود داشته، اما هنگامي كه از آن حتي در حالت كاهش‌يافته‌ «چپ/راست ما» استفاده كرده، شنونده به خوبي متوجه به كار رفتن چارچوب نسبي شده است. براساس داده‌هاي پژوهش، در زبان فارسي كاربرد غالب «چپ» و «راست» نسبي است و تنها در شرايط خاص از اين محور به صورت ذاتي استفاده مي‌شود. در خصوص كاربرد «جلو» و «پشت» هم با اختلاف اندكي چارچوب نسبي بر ذاتي غلبه داشته است.