نقش مقولۀ دستوري گروه اسمي دروني در پردازش بندهاي موصولي فاعلي و مفعولي در زبان فارسي

ساخت موصولي از جمله ساخت‌هاي پيچيدۀ نحوي است كه برحسب رده‌هاي زباني مختلف ساختارهاي متنوعي دارد. تحقيقات در زبان‌هاي مختلف نشان داده‌اند كه پردازش بندهاي موصولي فاعلي نسبت به بندهاي موصولي مفعولي آسان‌تر و سريع‌تر است. در برخي از پژوهش‌هاي پيشين، فرضيۀ مبتدابودگي براي تبيين سهولت و سرعت بيشتر پردازش بندهاي موصولي فاعلي مطرح شده است، اما بر پايۀ اين فرضيه اگر ضمير شخصي گروه اسميِ درونيِ بند موصولي باشد، دشواري پردازش بندهاي موصوليِ مفعولي كاهش مي‌يابد. در پژوهش حاضر، با استفاده از آزمايش خواندن خودگام، كه يكي از آزمايش‌هاي برخط در حوزۀ روان‌شناسي زبان است، سرعت پردازش جملات موصوليِ فاعلي و مفعوليِ داراي گروه اسميِ كامل و گروه اسميِ ضميري در زبان فارسي مورد مقايسه قرار گرفته‌اند. روال اجراي آزمايش به‌صورت نمايش غيرانباشتۀ خطي، پنجرۀ متحرك و خواندن بخش‌به‌بخش جمله بود. هر يك از 16 محركِ جمله‌اي اين آزمايش چهار صورت نحوي داشتند و در مجموع، 640 داده زمان خواندن از 40 آزمودني 20 الي 30 سالۀ فارسي‌زبان ثبت شد. نتايج نشان دادند كه سرعت پردازش بخش‌هاي دروني بند موصولي، يعني بخش‌هاي گروه اسميِ دروني و فعل بند موصولي، به‌ترتيب در بندهاي موصوليِ مفعوليِ ضميري، فاعليِ ضميري، فاعليِ كامل و مفعوليِ كامل بيشتر بود، اما سرعت پردازش بخش فعل بند اصلي در انواع مختلف جمله‌هاي موصولي اندكي متفاوت بود. يافته‌ها همسو با نتايج برخي پژوهش‌هاي انجام‌شده در ديگر زبان‌ها بيانگر تأييد فرضيۀ مبتدابودگي در سرعت پردازش بندهاي موصولي زبان فارسي بودند.