تعامل تقابلي ساختار-كارگزار و توسعه ايران: رهيافت واقع گرايي انتقادي

چالش‌هاي توسعه ايران در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي با دو متغير بنيادين ارتباط دارد. نخست، ايران تلاش دارد تا فراتر از توزيع قدرت در ساختار نظام بين‌الملل براي خود جايگاه اقتصادي، سياسي و راهبردي برتري در منطقه به‌دست آورد، و چنين رويكردي مي‌تواند موازنه قدرت در اقتصاد و سياست جهاني را با چالش روبه‌رو كند. دوم، ايران رويكرد سياسي خود را در تقابل با ساختار، و نظام سلطه قرار داده است و الگوي حاكم بر آن را ناعادلانه مي‌داند. تجربه تاريخي نشان داده است كه نظام سرمايه‌داري جهاني نيز با نيروهاي انتقادي و چالشگر برخورد مقابله‌جويانه داشته و دارد. بنابراين، محور اصلي تأخير در توسعه‌يافتگي ايران در سال‌هاي پس از انقلاب 1357 را بايد در جهت‌گيري تقابل‌جويانه نظام بين‌الملل به‌ويژه امريكا در برابر ايران دانست. هدف اصلي اين پژوهش پاسخ به پرسش‌هاي پژوهشي زير است: 1. ماهيت تعامل جمهوري اسلامي ايران با نظام بين‌الملل چه بوده است؟ 2. دلايل تقابل‌گرايي در برخورد ايران با نظام بين‌الملل چيست؟ 3. تا چه اندازه اين نوع مواجهه ايران با نظام بين‌الملل بر توسعه كشور در دوره پساانقلاب اسلامي تأثير گذاشته است؟ در فرضيه پژوهش، استدلال مي‌شود كه چگونگي مواجهه نظام بين‌الملل با ايران و واكنش كنشگران مهم به رفتار سياست خارجي كشور بر توسعه ايران تأثير منفي گذاشته است. با بهره‌گيري از نظريه واقع‌گرايي انتقادي روي باسكار، پيامدهاي چگونگي مواجهه ايران با ساخت نظام بين‌الملل، براساس نحوه تعامل تقابلي كارگزار داخلي با اجزاي نظام بين‌الملل (ساختار، نهادها و هنجارهاي آن) براي توسعه ايران تبيين مي‌شود. با تحليل داده‌هاي موجود در گزارش‌هاي رسمي ارائه‌شده در زمينه عملكرد اقتصادي از سوي نهادهاي دولتي ايراني و بين‌المللي، و نيز بررسي ارزيابي‌هاي كارشناسان مسائل اقتصاد سياسي بين‌المللي چگونگي رابطه بين توسعه ايران و موانع يا عوامل محدودكننده در سطوح ملي و نظام بين‌الملل تبيين مي‌شود. نتايج نشان‌دهنده اين است كه ناهمسويي و تضاد ايدئولوژيك نظام بين‌الملل به كند شدن روند توسعه كشور منجر شده است.