نسبت مفهومي تبادر و انصراف و تأثير آن در فهم گزاره هاي فقهي با نگاهي بر آراي امام خميني(ره)

«تبادر» و «انصراف»، ازجمله مسائل مطرح در بحث حقيقت و مجاز و مطلق و مقيد در اصول فقه بوده، فقها ازجمله امام خميني نيز در ابواب گوناگون فقه، به آن استناد كرده اند. تبادر به معناي انسباق معنا به ذهن از خود لفظ، جنبه ايجابي دارد؛ اما انصراف، يعني انس ذهن به يك معنا و نفي معاني ديگر، داراي جنبه ايجابي و سلبي است. با وجود استفاده گسترده از اين دو عنوان در استدلال هاي فقهي و تأثيرگذاري آن بر استنباط احكام شرعي، يافته هاي پژوهش حاضر كه با روش تحليلي – توصيفي و با استناد به منابع كتابخانه اي انجام شده است، حكايت از نوعي گسست ميان مطالعات نظري و مفهوم شناسي اين اصطلاحات در اصول فقه و بهره گيري فقها از آن در مسائل فقهي دارد. فقها در بسياري از موارد، با تسامح دو واژه تبادر و انصراف را به كاربرده اند، بدون آنكه تفاوتي ميان آنها بگذارند؛ اما به نظر مي رسد كاربرد اصطلاح «تبادر» در جايي كه خطور معنا به ذهن، ناشي از غلبه وجودي يا استعمالي آن معنا باشد، تسامحي بوده، مي بايست از واژه «انصراف» استفاده كرد. همچنين، هرگاه لفظ دربرگيرنده يكي از معاني خود نباشد، كاربرد انصراف تسامحي بوده و بايد از واژه تبادر براي توصيف آن استفاده كرد.