نظريه تعدد اجتهاد و نقش آن در مبارزه با افراط گرايي

پويايي دين وتطبيق نيازها بر اصول وقواعد كلي آن، در پرتو عنصر اجتهاد امكان‌پذير است كه در قرآن وسنت از آن به «تفقه»، «استنباط»، «تعقل وتدبر» ياد شده است؛ زيرا احكام نظري و عملي دين به جز دستورات ضروري آن در قلمرو اجتهاد نه تقليد قابل تفسير است. هرچند اجتهاد، تعدد افكار وديدگاه‌ها را به دنبال دارد؛ اما تعدد واختلاف ديدگاه‌ها در مباني، اصول وآموزه‌هاي دين موجب زايش و شكوفايي علوم اسلامي مي‌شود و زمينه‌هاي دست يابي به حقيقت را بهتر فراهم مي‌سازد. تعدد افكار، گاه در درون يك مذهب وگاه نسبت به مذاهب ديگر بررسي مي‌شود. اين پژوهش با استفاده از مباني اجتهادي مورد قبول مذاهب‌، اين حقيقت را بيان ‌‌مي‌كند كه ‌‌مي‌توان دست آوردهاي اعتقادي و فقهي مذاهب را در عين صحيح ندانستن مباني، براي پيروان آنها مشروع و حداقل عذر دانست؛ زيرا اين نظريه اختلافات مذاهب را به مثابه اختلاف مجتهدان درون مذهب ‌‌مي‌نگرد. با اين نظريه مي‌توان خلأهاي جهان اسلام را نظير: نسبت شرك، كفر و بدعت، خروج از دين، عدم اقتدا در نماز جماعت، بهره‌گيري نكردن از متون فقهي وكلامي يكديگر برطرف ساخت. همچنين زمينه‌هاي رشد جريان‌هاي افراطي تكفير را خشكاند، پيروان مذاهب را داخل اسلام دانست و همدل و همسو در راستاي ساختن تمدن اسلامي حركت كرد.