تحليل و بررسي چگونگي تسبيح موجودات و شعورمندي آنان در هفت اورنگ جامي

بيان مسئله: تسبيح موجودات يكي از مباحث مهم و كليدي مطرح در قرآن كريم و تفسيرهاي شيعه و سني، احاديث روايي و نيز بيشتر تأليفات عرفاني است. اهميت اين مسئله تاحدي است كه در شعر و ادبيات فارسي نيز بازتاب وسيعي داشته است و بسياري از شاعران مشهور ادب فارسي در آثار خود، بدان پرداخته‌اند؛ البته دربارۀ چگونگي اين تسبيح و شيوه استماع آن، در متون و منابع اسلامي، ادبي و عرفاني، اختلاف‌نظرهاي فراواني وجود دارد. نورالدين عبدالرحمن جامي از شاعران بزرگ قرن نهم و از پيروان دلبستۀ مكتب ابن‌عربي، تحت تأثير آبشخورهاي ديني و آموزه‌هاي ابن‌عربي و نيز به پيروي از شاعران پيشين كوشيده است تا با نگاهي متمايز، در آثار خود، به‌ويژه هفت اورنگ، به تبيين و تشريح اين مسئله بپردازد.روش: در اين پژوهش، سعي‌ شده است با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، ضمن بيان ديدگاه‌هاي مفسران، متكلمان و عارفان، اين نگاه متفاوت نيز واكاوي شود.يافته‌ها و نتايج: جامي تسبيح موجودات را به دو گونۀ گفتاري و غيرگفتاري تقسيم كرده است؛ تسبيح گفتاري موجودات تنها با حس و خيال درك مي‌شود و اصحاب كشف با كمك حواس و اصحاب عيان با ياري خيال و حواس باطني مي‌توانند اين تسبيح را بشنوند؛ اما تسبيح غيرگفتاري يا حالي موجودات با گوش خردِ اهل حس فهميده مي‌شود؛ زيرا تسبيح گفتاري براي ارباب حس يا اهل كشف و نظر فقط با عقل، قياس و ذكر لفظ و كلام درك‌پذير است. درواقع تفاوت برجستۀ جامي با پيشينيانش در تحليل و تبيين معماي پر رمز و راز چگونگي تسبيح موجودات، گذشته از نوع و شيوۀ استدلال، همين تسبيح قالي موجودات با نيروي خيال است.