كاركرد تبيينيِ مناجات در تحليل داستان‌هاي دفتر پنجم مثنوي

بيان مسئله: مولانا برخي از انديشه‌ها و تجارب عرفاني خود را تنها در گونه ادبيِ «مناجات» بيان مي‌كند. وي افزون‌بر ايجاد نوعي فرم ويژه خلاقانه در مناجات، كاركرد برجسته آن را در انتقال مفاهيمي وضع مي‌نهد كه مقصود غاييِ داستان‌هايي در مثنوي با كاربرد آن حاصل مي‌شود. هدف اصلي پژوهش عبارت است از: بررسي وجوه هنري اين نوع ادبي در قالب زبانِ عرفاني؛ نقش بارز آن در بيان نكته‌هاي باطني با شناخت روايت و تحليل گفتماني و نيز چگونگي بسط موضوعات متكثر در گذر تلفيق آنها در يك شبكه پيچيده منسجم و هماهنگ.روش: اين پژوهش به‌شيوه توصيف و تحليل داده‌ها و مبتني بر مباني نقد و نظريه، با توجه به يك حديث و چهار داستان از دفتر پنجم مثنوي و در 69 بيت به انجام رسيده است.يافته‌ها و نتايج: در اشاره به برخي يافته‌ها مي‌توان گفت خطاب‌هاي عاطفي مولانا در شكل مناجات، زبان ويژه‌اي، هم در شكل و هم در محتواي آن مي‌آفريند كه نگرش تأويليِ او را در دريافت معانيِ خاصي به اين شيوه نشان مي‌دهد؛ نيز تأكيد مي‌كند كه اين شيوه بيان علاوه‌بر ايجاد توازن و انسجام در ميان اجزاي داستان و از لابه‌لاي پيچيدگي‌هاي معاني ضمني، بعضي دلالت‌هاي عميق و گسترده متن را به‌گونه مشخص‌تري ظاهر مي‌كند؛ اين قابليتْ خوانش‌هاي متعددي از موضوع ارائه مي‌دهد و از اين طريق بر عملكرد كيفيِ خواننده براي درك صحيح‌ترِ وي از پيام‌هاي آن تأثيري آشكار مي‌گذارد؛ بدين ترتيب علاوه‌بر القاي مفاهيم عميق عاطفي به خواننده، برخي خلأهاي انتقال و دريافت شناخت دقيق مضامين عرفاني هم جبران مي‌شود.