شناسايي سازوكار باد گپ كوير لوت (كولوجا)

در اين پژوهش يكي از پديده‌هاي مهم آب‌وهوايي در نيمه شرقي ايران و در پهنه بيابان‌هاي مركزي و شرقي ايران، معرفي شده است. در اين مطالعه جهت شناسايي و معرفي، از داده‌هاي بازتحليل‌شده اروپايي با دقت مكاني بالا (0.125) و ايستگاه‌هاي مشاهداتي به شكل ساعتي، ماهانه، فصلي استفاده شده است. نتايج واكاوي الگوهاي همديد نشان داد منشاء وزش اين باد اختلاف فشار مابين دو سامانه پرفشار(پرفشارهاي اروپايي و پرفشار شمال آسيا) با كم‌فشار ديناميكي درياي عمان-خليج‌فارس و كم‌فشار حرارتي لوت است. وجود دشت‌هاي وسيع در راستاي نصف‌النهاري، ميان كوه‌هاي شمال خراسان تا سواحل درياي عمان، بستر جغرافيايي ارتباط ميان اين كانون‌هاي فشار را به وجود آورده است. الگوي همديد اين باد مشابه با الگو و منشاء باد 120روزه سيستان بوده و در كوه‌هاي شمال خراسان در اثر شرايط توپوگرافي شاخه‌اي غربي از اين باد شمال‌سوي جداشده و به سمت جنوب مي‌وزد. وجود پرفشار ثانويه شكل گرفته بر كوه‌هاي شمال خراسان، در تقويت دوباره اين باد به عنوان واداشت ثانويه تاثيرگذار است. در ادامه مسير، توپوگرافي يعني وجود رشته‌كوه‌هاي موازي شمالي-جنوبي در دوسوي منطقه در همراهي با دشت‌هاي ساختماني كم عارضه و كم‌ارتفاع مانند لوت شرايط مشابه دره‌اي سراسر و به نسبه كم‌عرض به وجود آورده است. وجود اين تنگه شرايط عملِ اثر برنولي و همگرايي باد و افزايش تندي و ايجاد باد گپ را فراهم مي‌كند. اين باد در طي سال داراي جهت غالب شمال‌غربي، شمالي-جنوب‌شرقي و جهت وزش آن متاثر از آرايش ناهمواري‌هاي منطقه است كه در لايه هاي زيرين وردسپهر به شكل جت سطوح زيرين بوقوع مي پيوندد. رفتار روزانه اين باد متاثر از شرايط تابشي خورشيد و گرمايش سطحي، به ويژه تقويت روزانه كم‌فشارهاي گرمايشي است به گونه‌اي كه بيشينه تندي اين باد در ساعت‌هاي 12 و 15 همديد است. با از بين رفتن اختلاف فشار روزانه، افزايش تابش شبانه زميني، از تندي اين باد كاسته شده و به دليل شكل گيري پرفشارهاي حرارتي كوهستاني، الگوي گلبادهاي ايستگاه هاي مطالعاتي متاثر از همجواري با توده هاي كوهستاني ميشود. در برخي از موارد اين باد سبب ايجاد توفان گردوخاك مي شود.