انواع و شيوه‌هاي كاربرد طنز در مقالات پرويز ناتل خانلري

طنز يكي از انواع ادبي است كه در آثار منظوم و منثور به كار مي‌رود. تفاوت طنز با هزل در اين است كه هدف هزل، صرفاً شوخي و وقت‌گذراني و خنده‌هاي سطحي است، امّا در پسِ خنده‌هايي كه طنز در پي دارد، تلخي و اندوهي نهفته است كه ناشي از وجود نابساماني‌هاي جامعه است. طنز اگرچه در لحظۀ نخست مخاطب را مي‌خنداند، در حقيقت مي‌خواهد به‌طور ظريف و هنرمندانه، ايرادهاي فردي يا اجتماعي را بازگويد، بلكه آن افراد يا طبقات در رفع عيوب خود بكوشند. طنز در ادب فارسي از ديرباز رواج داشته و در دورۀ معاصر نيز بسياري، از اين ژانر استفاده نموده‌اند. يكي از افرادي كه در دورۀ معاصر توانسته اين شيوه‌ را در مقالات خود به ‌كار گيرد، پرويز ناتل خانلري است. خانلري شاعر، نويسنده، مترجم، منتقد ادبي، پژوهشگر، استاد دانشگاه، بنيان‌گذار مجلۀ سخن، مؤسّس و مدير بنياد فرهنگ ايران و نيز وزير فرهنگ ايران بود و همۀ اين‌ها او را به نحوي، با جامعه مربوط مي‌نمود. يكي از شيوه‌هايي كه وي براي اصلاح امور جامعه برگزيده بود، همين به‌كارگيري طنز در نوشته‌هاي خويش بود. ما در اين مقاله نشان داده‌ايم كه طنزهاي خانلري را مي‌توان به دو دستۀ سياسي و اجتماعي تقسيم نمود. هر يك از اين دسته‌ها نيز، هم مخاطبان عام و هم مخاطب خاص دارد. همچنين در يك طبقه‌بندي ديگر، طنزهاي خانلري را در دو قالب بررسي كرده‌ايم: طنز در قالب «جمله» و طنز در قالب «كلمه». باز نشان داده‌ايم كه يكي ديگر از شيوه‌هاي خانلري در استفاده از طنز، به‌كارگيري «تمثيل‌هاي طنزآميز» است.