ظرفيت فلسفۀ ابن‌سينا در بازيابي ابعاد گرايشي فطرت

بحث دربارۀ فطرت و ابعاد آن بعداز دورۀ صدرالمتألهين به‌نحو مدون در مباحث انسان‌شناسي فلسفي وارد شد و در فلسفۀ ابن‌سينا ديده نمي‌شود. به‌نظر مي‏‌رسد تلقي قرآني‌بودن اين بحث و تصور كاركرد صِرف آن در اثبات وجود خداوند متعال، در مطرح‌نشدن آن در مباحث فلسفي پيشينيان اثرگذار بوده است؛ باوجود آن، ازطريق تعريفي كه حكماي متأخر دربارۀ فطرت به‌دست داده‌اند، مي‌‏توان مباحث مرتبط با ابعاد اين مقوله را به‌صورت پراكنده در آثار شيخ‌الرئيس يافت. درخصوص مقولۀ فطرت ازنگاه ابن‌سينا، آنچه بيشتر موردتوجه محققان قرار گرفته، جنبۀ ادراك فطري و عنايت به قوۀ عقل است؛ چنان‌كه برخي علت مطرح‌نشدن بحث فطرت در آثار اين فيلسوف را عينيت فطرت و عقل دانسته‌اند؛ از اين روي، در مقالۀ حاضر، بُعد مغفول گرايشي فطرت موردتوجه قرار گرفته و سؤال اصلي پژوهش، آن است كه آيا در فلسفۀ ابن‌سينا فطرت همان عقل است يا حكمت سينوي ظرفيت بازيابي ابعاد گرايشي فطري موردنظر متأخران را دارد. درطول مقاله مشخص خواهد شد كه در آثار بوعلي، دربارۀ گرايش‌هاي سرشتي انسان به معبود و زيبايي سخن گفته شده است و البته درباب استناد گرايش فطري به فضايل اخلاقي در نگاه او اختلاف‌نظرهايي وجود دارد. آنچه بيشتر، شيخ‌الرئيس را درزمرۀ ملتزمان به نظريۀ فطرت قرار مي‌دهد، بازتعريف عرضه‌شده ازسوي او دربارۀ انسان است. وي تأكيد كرده فصل انسان نه ناطق‌بودنش، بلكه نفس انساني است و از ويژگي‏‌هاي اين نفس، استعداد نطق است. تأكيد ابن‌سينا بر وجودداشتن ميل و عشق ويژۀ انسان به پروردگار و زيبايي‌دوستي را مي‏ ‏توان به‌عنوان ديگر لوازم حقيقت وجود نفس انساني، تأكيدي بر بُعد گرايشي سرشت انسان محسوب كرد.