تبيين ابن‌سينا از استنباط آراي محموده

ازجمله مباحثي كه به‌اختصار در آثار ابن‌سينا ذكر شده، آراي محموده و روش استنباط آن‌هاست. ازنظر شيخ‌الرئيس، عقل به‌تنهايي نمي‌تواند به آراي محموده دست يابد و مؤلفه‌هاي ديگري همچون آراي نظري، شهرت، استقرا، تجربه و مصلحت در اين زمينه، نقش اساسي دارند؛ اما روش استنباط آراي محموده از اين مؤلفه‌هاي مختلف، محل بحث است؛ افزون‌بر آن، آراي محموده ذيل مجموعة مشهورات جاي مي‌گيرند و بيان ابن‌سينا دربارة حجت‌آوري بر اين آرا و از سوي ديگر، برهان‌ناپذيري مشهورات، ناسازگار به‏نظر مي‌رسد؛ اما با نگاهي تحليلي به مباحث بوعلي در بخش مشهورات منطق و كاركردهاي عقل عملي، و بررسي نگاه وي به اخلاق مي‌توان تبييني نو در اين حوزه به‌دست داد كه سازگاري مؤلفه‌هاي يادشده با يكديگر و سازگاري سخنان اين فيلسوف با هم در اين حوزه را روشن مي‌كند. اين تبيين از اين نكتة فلسفي در آثار ابن‌سينا سرچشمه مي‌گيرد كه اساساً حجت و مقدماتش كه در استنباط آراي محموده مطرح مي‌شود، با برهان و مقدماتش كه در فلسفة نظري و منطق كلاسيك وجود دارد، متفاوت است. وقتي شيخ‌الرئيس از حجت‌آوري بر آراي محموده سخن مي‌گويد، مقصودش اقامة برهان بر آن‌ها نيست كه با برهان‌ناپذيري مشهورات و آراي محموده ناسازگار باشد؛ بلكه حجت مي‌تواند اعم‌از قياس و استقرا باشد؛ بدين ترتيب، برخي آراي محموده برپاية موارد استقراشده و برخي ديگر هم برمبناي قياس نتيجه‌گيري مي‌شوند. قياس نيز مقدمات مختلفي اعم‌از اوّلي و كلي تا تجربي، مشهور يا جزئي دارد و اموري همچون آداب، انفعال‌هاي نفساني و مصلحت‌هاي انساني هم ذيل اين مقدمات قرار مي‌گيرند.