تحليل و بررسي ساختار ادراك در تشخيص لذت و الم در فلسفۀ سينوي

در آثار ابن‌سينا تبيين و توصيف لذت و الم به‌شكل مبسوط صورت گرفته؛ اما به چگونگي ادراك در تشخيص اين دو مقوله، كمتر پرداخته شده است. در اين پژوهش، دو مسئله را تحليل كرده‌ايم: نخست، جايگاه ادراك حضوري و حصولي در تشخيص لذت و الم؛ دوم، اينكه در نظام فكري بوعلي، لذت، منحصر به نوع مادّي و محسوس نيست و لذات غيرحسي قوّت و شدت بسيار دارند. در پژوهش حاضر، درصدد واكاوي اين مسئله بوده‌ايم كه ابن‌سينا با توصيف و تبيين حقيقت لذت و الم به‌دنبال عبور از لذت طبيعي و حيواني بوده و حركت به‌سوي لذت عقلي و روحاني را درنظر داشته و از اين روي در نظام فلسفۀ سينوي، لذت حسي، احساس امر ملايم و لذت عقلي، تعقل امر ملايم است. شيخ‌الرئيس در تفسير لذت به واژۀ «ادراك» اكتفا نكرده و از واژۀ «نيل» نيز استفاده كرده است؛ زيرا نيل به چيزي، زماني حاصل مي‌شود كه ذات آن نزد ادراك‌كننده حاضر باشد؛ به همين دليل، لذت با حصول آنچه مساوي امر خوشايند است، حاصل نمي‌شود؛ بلكه تنها با حصول ذات امر خوشايند به‌دست مي‌آيد. در اين پژوهش با استفاده از روش توصيفي و تحليل محتوا درپي بررسي اين مطلب بوده‌ايم كه در نظام فلسفۀ سينوي، توجه به لذت عقلي و روحاني از مهم‌ترين دقايق سبك فكري ابن‌سينا به‌شمار مي‏آيد كه وي از آن به ابتهاج نيز تعبير كرده است.