كاركرد اجتماعي مهاجرت در تاسيس دولت -شهر قم و تأثير آن در گسترش تشيع تا قرن چهارم هجري

تكاپوي جريان تشيع تا قرن چهارم با روندي نسبتاً رو به اقبال در جغرافياي شرق خلافت ‌اسلامي (ايران) مواجه شد. تداوم مهاجرت سادات علوي به نواحي گوناگون اين سرزمين و حضور توده‌ها‌ي جمعيتي شيعه، علما و شخصيت‌هاي تأثيرگذار در اين جامعه، مقدمه نفوذ سياسي - اجتماعي شيعه را فراهم ساخت و تحركات آنها به تدريج در اشكال گوناگوني از كنش‌ها، مانند جنگ، قيام، دعوت و تشكيل دولت ظهور يافت. بررسي اين موضوع كه مهاجرت به مثابه يك عامل مهم در گسترش و تغيير جمعيت، چه تأثير و تأثراتي در بافت جمعيت مقصد ايجاد كرده، مسئله‌اي پژوهش است. مهاجرت هويت جديدي با همسازگاري فرهنگي به وجود آورد كه يكي از دستاوردهاي بديع آن تشكيل اولين دولت - شهر شيعي در قم، در قرون اوليه هجري به منزله يك واحد مستقل از ديوان و مذهب غالب خلافت عباسي بود. اين تحقيق كاركرد اجتماعي مهاجرت را يك متغير مستقل و مؤثر در گسترش ايدئولوژي مهاجران در نظر گرفته و با بررسي نتيجه گرفته كه در چهارچوب نظريه آنتوني‌گيدنز و در قالب الگوي «كوره‌ ذوب»، اين پديده (مهاجرت) در ايجاد هويت جديد شهر قم تأثير اجتماعي شگرفي گذاشته است. در نهايت غلبه‌ شيعيان در اين شهر به واسطه كنش‌هاي اجتماعي متقابل ناشي از تعامل و فرهنگ‌پذيري اوليه، استيلاي سياسي را براي سه سده حاكميت در اين منطقه تثبيت كرد.