شعريت و آفاق آن در داستان: خوانش فرهنگي شرق بنفشه

يوري لوتمان در بازانديشي مفهوم «شعريت» رومن ياكوبسن، آن را برآيند نهايي گفتگويي نشانه‌شناختي ميان مجموعه‌اي از عناصرزباني و فرازباني دانست كه تقليل پذير به عناصري كه يكسره در روساخت متن ديده مي‌شوند و به آن نمايش شعري مي‌دهند نيست، بلكه موجوديتي ژرف ساختي دارد و تجسم ظرفيت‌هايي است كه شعر را از هويت مرسوم آن فرا مي‌برد و به ساحاتي پيوند مي‌زند كه وظايف تازه‌اي را براي آن تعريف مي‌كنند. اين ديدگاه زمينۀ تحولي گسترده را پديد آورد كه از نخستين نتايج آن آزاد كردن «شعريت» از انحصار شعر و تسري آن به عرصۀ نثر بود. از اينجاست كه مي‌توان از شعريت داستان سخن گفت كه با به كار گرفتن ظرفيت‌هاي شعر در داستان، قابليت‌هاي بسيار بديعي براي آن فراهم مي‌آورد، ضمن آنكه بازنمايي اين بدايع، مرزهاي شعر و نثر را براي هميشه جابه جا مي‌كند. مقالۀ حاضر ضمن تأكيد بر تقابل «شعريت» و «شاعرانگي»، به استناد داستان كوتاه شرق بنفشه نوشتۀ شهريار مندني‌پور، به كاوش در ظرفيت‌هاي «شعريت» مي‌پردازد و جلوه‌هايي از اين ظرفيت را در بازنمايي ويژگي‌هاي تاريخي و اجتماعي فرهنگ ايراني سراغ مي‌كند.