بررسي انتقادي غايت‌گرايي اخلاقي به‌مثابه‌نظريه‌ هنجاري قرآن

معيار و ملاك ارزش اخلاقي، يكي از مهم‌ترين مباحث در فلسفه اخلاق است. سه نظريه معروف در اين زمينه مطرح شده است: «غايت‌گرايي اخلاقي»، «وظيفه‌گرايي اخلاقي» و «اخلاق فضيلت». در ميان متفكران مسلمان، در تبيين نظريه اخلاقي سازگار با قرآن اختلاف است. برخي نظريه اخلاقي سازگار با قرآن را «غايت‌گرايانه» مي‌دانند، اگر‌چه در نوع غايت‌گرايي نيز اختلاف است. برخي نظريه اخلاقي قرآن را «خودگرايانه»، برخي «سودگرايانه» و برخي نيز به‌طور مطلق «غايت‌گرايانه» تقرير كرده‌اند، بدون اينكه نوع آن را مشخص كنند؛ ازجمله سيدعلي‌اكبر حسيني رامندي كه نظريه اخلاقي قرآن را غايت‌گرايانه مي‌داند و با توجه به تأكيدهاي قرآن بر نتايج فعل اخلاقي در قالب واژگاني مانند «سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنيت، بشارت، آرامش، رنج، تشويق و انذار» اخلاق قرآني را ـ في‌الجمله ـ سازگار با نظريه‌هاي غايت‌گرا دانسته و آن را با انسان‌شناسي قرآني و شيوه تربيت اخلاقي قرآن سازگار مي‌داند. در اين مقاله، اين ديدگاه در بوته نقد قرار گرفته، نشان داده مي‌شود كه آيات مورد استناد در مقام بيان معيار ارزش اخلاقي نيستند و نمي‌توان غايت‌گرايي اخلاقي را از آنها استنباط كرد، بلكه در مقام تشويق و ترغيب مؤمنان به پايبندي و رعايت ارزش‌هاي اخلاقي هستند.