ساختار ژنتيكي دو جمعيت از گونه‎ داروئي پونه‌ساي خوشه‌اي (Nepeta racemosa) در ايران

پونه‌ساي خوشه‌اي با نام علمي Lam. Nepeta racemosa از خانواده نعنائيان، به دليل داشتن تركيبات دارويي با ارزشي همچون نپتالاكتون مورد توجه مي‌باشد و به‌صورت پراكنده در مناطقي از كشور ما رويش دارد. اين تحقيق براي نخستين‌ بار به‎منظور تعيين ساختار ژنتيكي دو جمعيت آزادگرده افشان از اين گونه ارزشمند براساس ويژگي‎هاي مورفولوژيك انجام شد تا تنوع بين و درون جمعيت‌‌هاي مورد مطالعه از نظر سهم نسبي اثرات محيط و ژنتيك در بروز صفات مورد مطالعه بررسي شود. به اين منظور در سال 1396 بذر‌هاي حاصل از آزادگرده‌افشاني از دو رويشگاه، از تك‎بوته‎هاي متعدد به‌صورت جداگانه جمع‎آوري شدند تا به‎عنوان فاميل‎هاي ناتني (Half-sib) مطالعه شوند. آزمايشي در قالب طرح مزرعه‎اي بلوك‎هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد كه در آن، 277 تك‎گياه از مجموع 20 فاميل از دو جمعيت از نظر تعدادي از ويژگي‎هاي مورفولوژيكي مطالعه شدند. اجزاي ژنتيكي واريانس دو جمعيت مورد مطالعه محاسبه و بر ‌اساس اين اجزا، وراثت‎پذيري تنوع موجود در صفات نيز تخمين زده شد. نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه اثر فاميل در هر دو جمعيت براي بيشتر صفات مورد مطالعه در سطح يك‎درصد معني‎دار بود. با تجزيه واريانس فنوتيپي به اجزاي ژنتيكي مشخص شد كه در جمعيت اول در بيشتر صفات از جمله ارتفاع گياه، قطر تاج پوشش و عملكرد خشك، جزء فاميل در مقايسه با جزء نتاج در فاميل نقش بيشتري در تنوع داشت. در جمعيت دوم هم تقريبا همين تركيب از اجزاي واريانس حاكم بود. زياد بودن وراثت‎پذيري در صفاتي چون ارتفاع گياه، عملكرد خشك، قطر تاج پوشش (جمعيت اول) و طول برگ، عملكرد خشك و قطر تاج‌ پوشش (جمعيت دوم)، حكايت از ظرفيت مناسب اين دو جمعيت در برنامه‌هاي اصلاحي براساس گزينش دارد كه با ابعاد كوچك جمعيتي و تخريب آن‌ها، قابل توجه است. ايجاد مخازن ژنتيكي مصنوعي با استفاده از فاميل‎هايي كه برتري خاصي از نظر اكثر صفات مورد مطالعه از خود نشان ‎دادند مي‎تواند دومنظوره باشد تا هم از ذخائر ارزشمند ژنتيكي اين گونه حفاظت شود و هم از توانمندي آن‌ها در برنامه‏هاي اصلاحي استفاده شود.