تقسيمات سرزميني در پيوند با نظام حكمراني ديواني دورۀ ناصرالدين‌شاه (1264- 1313ق/1847 1895م)

قاجارها در اوايل حكومتشان براي ادارۀ نظام تقسيمات سرزميني از سنت حكمراني خانداني استفاده كردند، اما از دورۀ ناصرالدين‌شاه سنت حكمراني خانداني براي ادارۀ آن نظام و استفاده از شاهزادگان و اعضاي خاندان شاهي در ايالات و ولايات به‌تدريج رنگ باخت و ديوان‌سالاران زمانه و اعضاي خاندان‌هاي آنها، جاي شاهزادگان و اعضاي خاندان سلطنت را در امر حكمراني ايالات و ولايات گرفتند. در اين پژوهش تلاش شده است با روش تحقيق تاريخي و رويكرد توصيفي- تحليلي، به اين سؤال اصلي پاسخ داده شود كه ويژگي‌هاي نظام تقسيمات سرزميني دورۀ سلطنت ناصرالدين‌شاه چه بوده و چه عواملي سبب تغيير رويكرد از سياست حكمراني خانداني به سياست حكمراني ديواني و به كار گماردن ديوانيان حاكم در ايالات و ولايات شد؟ روش تحقيق در اين پژوهش، روش تاريخي با رويكرد توصيفي- تحليلي، در حوزۀ مطالعات كتابخانه‌اي است. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه تغيير در حدود و ثغور ايالات و تجميع ايالات و ولايات تحت نظر يك حاكم و نيز ايجاد ايالات جديد، ويژگي نظام تقسيمات سرزميني در اين دوره بود. گردانندگان نظام ادارۀ تقسيمات سرزميني دوره ناصرالدين شاه ابتدا سياست حكمراني خانداني را ادامه دادند، اما به دليل نتايج زيان‌بار سياست حكمراني خانداني در حوزه سياسي و نيز تضعيف بنيۀ مالي حكومت مركزي، سبب تغيير رويكرد از سنت حكمراني خانداني به سنت حكمراني ديواني شد.