بررسي اگرواكولوژيك روند تاريخي تغييرات توليد و سطح زير كشت گندم و تغييرات جمعيتي در ايران در دوره 1399-1340

سابقه و هدف: گندم يكي از مهم ترين محصولات مورد استفاده در كشور است و اساس امنيت غذايي ايرانيان را تشكيل مي دهد. كشت گندم در ايران قدمتي طولاني و بيش از 8000 سال دارد. از سوي ديگر، با رشد جمعيت كشورها، موضوع امنيت غذايي هر روز اهميت بيشتري پيدا كرده تا جايي كه به يكي از مهم ترين مسائل كشور تبديل شده و تلاش مي شود تا در توليد اين محصول راهبردي به خودكفايي دست يافت. همچنين سطح زير كشت همواره يكي از عوامل اصلي محدودكننده توليد در دنيا بوده است و امروزه در تمامي كشورها مسئولان و محققين در تلاش هستند تا بدون تكيه بر افزايش سطح زير كشت به توليد بيشتر دست بيابند. تاريخ كشاورزي صنعتي و پيامدهاي كشاورزي سبز در قالب كشاورزي رايج نشان مي دهد كه راه تامين محصولات زراعي از اين طريق نيست، به ناچار اهميت مطالعه تاريخ كشاورزي كشور هر روز اهميت بيشتري مي يابد تا با تحليل رويدادها دليل موفقيت يا شكست برنامه ها را در طول زمان مورد بررسي قرار داده و ضمن پرهيز از خطاها، نقاط قوت اين برنامه ها تقويت گردد. مواد و روش ها: مطالعه اي در قالب سري هاي زما ني و بررسي روندهاي كمي به منظور تحليل و بررسي تغييرات سطح زير كشت، توليد گندم و تغييرات جمعيتي در يك دوره 60 ساله (1340 خورشيدي - 1961 ميلادي تا 1399 خورشيدي- 2020 ميلادي) انجام شد. داده هاي مورد نياز از مركز آمار ايران، مركز فناوري اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد كشاورزي و پايگاه آماري فائو استخراج شد. داده هاي مربوط به تغييرات جمعيتي كشور از مركز آمار جمعيت كشور اخذ و با داده هاي فائو تطبيق داده شد. اطلاعات اين بازه زماني در قالب ميانگين هاي ده ساله با استفاده از برنامه اكسل 2007 و نرم افزار 17.1.0 Minitab تجزيه وتحليل شد. برر سي روند تغييرا ت سطح زير كشت، عملكرد و توليد گندم با استفاده ا ز آناليز سري هاي خطي زماني انجام شد. نتايج و بحث: نتايج تحقيق نشان دهنده رشد خطي جمعيت از سال 1340 تا 1399 است. در همين مدت، كل توليد گندم كشور از 3/5 ميليون تن در هكتار به 11/7 ميليون تن در هكتار افزايش يافته است كه رشد 234 درصدي را در اين بخش نشان مي دهد. سطح زير كشت گندم در اين سال ها نسبت به ميزان توليد و رشد جمعيت تغييرات كمتري داشته و از 4/5 ميليون هكتار در سال 1340 (1961) به 6/4 ميليون هكتار در سال 1399 (2020) رسيده است، كه نشان دهنده رشد 42/22 درصدي مي باشد. همچنين در زمينه رشد جمعيت نسبت افزايش اين متغيير از مقدار عددي 22/113 ميليون نفر با افزايش 279/76 درصدي حدودا 4 برابر شده به جمعيتي معادل 83/977 ميليون نفر رسيده است. به نظر مي رسد ا فزايش ميزان توليد ارتباط مستقيمي با بالا رفتن سطح زير كشت داشته است و همه اين عوامل در كنار ساير اقدامات انجام شده د ر طي دهه هاي مختلف كه راه آورد تعامل جامعه و اكوسيستم هاي توليد گندم مي باشد، سبب بالاتر رفتن عملكرد گندم در طي سال هاي اخير شده است. از ديگر سو با مطالعه نتايج تغييرات جمعيت در دوره هاي مختلف مشاهده مي شود جمعيت بيشتر نيازمند افزايش سطح زيركشت تا حدممكن و همچنين بالا بردن عملكرد تا جايي كه به ساير بخش هاي اكوسيستم آسيب نرسد ، ميباشد. با توجه به نتايج مطالعه حاضر مشخص شد كه وقايع سال هاي 1340 تا 1350 در ساختار اجتماعي و صنعتي شدن كشور، تحولات بين دو انقلاب سال‌هاي 1350 تا 1360، وقوع جنگ تحميلي در سال‌هاي 1360 تا 1370 و خشكسالي هاي دوره اي كه گاها در كشور حادث مي گردد همگي از اهميت ويژه‌اي در تغيير كشاورزي ايران در طي اين بازه 60 ساله برخوردار بوده اند. نتيجه گيري : در تحليل روندهاي حاصله در مورد ميزان توليد و سطح زير كشت گندم و همچنين تغييرات جمعيتي ايران در اين دوره 60 ساله ميتوان از مفهوم پديده متابوليسم اجتماعي بهره برد كه منعكس كننده تأثيراتي است كه محيط طبيعي (بوم نظام زراعي) از محيط اجتماعي خود دريافت كرده و در مقابل تأثيراتي كه تغيير در ساختار و عملكرد بوم نظام هاي كشاورزي بر دسترسي به غذا در جامعه بر جاي مي گذارد، را در معرض نمايش قرار مي دهد.