شكاف عرف و شرع در ارتباط با حقوق زن در نقش همسري (ارائه يك نظريه زمينه اي)

بررسي متون فقهي بيانگر مصاديقي از حقوق زن است كه در هنجارهاي عرفي و منابع حقوقي كمتر شناخته شده است. اين در حالي است كه بعد از پيروزي انقلاب، تطبيق قوانين با احكام اسلام و احقاق حقوق مادي و معنوي زن در اصول قانون اساسي مورد تأكيد قرار گرفت. اما بررسي هنجارهاي عرفي و مواد قانوني، بيانگر عدم تطابق آنها با حقوق شرعي و در نتيجه تضييع حقوق زن در جامعه است. مقاله حاضر درصدد معرفي دلايل اين شكاف است. به اين منظور30 زن ساكن استان تهران كه از سابقه زندگي زناشويي برخوردار بودند، با استفاده از روش نمونه گيري هدفمند و نظري، مورد مصاحبه قرار گرفتند و يافته ها با رويكرد نظريه زمينه اي انتقادي تجزيه تحليل شدند. در نهايت 11 مقوله محوري استخراج شد كه از ميان آنها «هژمونيِ فرهنگِ جمع گرايِ مرد محور» و «فرهنگ حاكم بر خانواده زوجين» به عنوان شرايط زمينه اي و «انحصارگري مردها»، «عدم مطالبه گري زن ها» و «تعاملات نامناسب زوجين» به عنوان شرايط علي اين شكاف شناسايي شدند. دغدغه اصلي زنان مصاحبه شونده، «تعارض احقاق حقوق و حفظ ثبات يا آرامش در خانواده» بوده است كه تحت تأثير شرايط مداخله ايِ «قبض و بسط حمايت گري»، «نابساماني هاي اجتماعي» و «ويژگي هاي شخصيتي زوجين»، آنها را به كنش هاي«سازگاري يا عدم سازگاري با تضييع حقوق» سوق مي دهد.