بررسي تاثير عمليات هاي پخش سيلاب و هلالي آبگير بر خصوصيات پوشش گياهي مراتع خشك (مطالعه موردي: بستك، استان هرمزگان)

سابقه و هدف: سطح وسيعي از مراتع كشور ايران در مناطق خشك و نيمه خشك واقع شده اند كه درصد قابل توجهي از آنها تخريب شده و شرايط مناسبي ندارند. در اين مناطق به دليل نبود رطوبت، احياي پوشش گياهي به آساني صورت نمي‌گيرد. عمليات هاي ذخيره نزولات از جمله اقدمات مديريتي لازم براي اصلاح و توسعه مراتع اين مناطق هستند. عمليات ذخيره نزولات با افزايش رطوبت در دسترس گياه، شرايط براي احياي مراتع را مهيا مي‌كنند. اما همه روش‌هاي ذخيره نزولات كارايي يكساني ندارند و ممكن است در مناطق مختلف تاثير يكساني در احياي مرتع نداشته باشند. لذا لازم است كه اينگونه عمليات در مناطق مختلف مورد مقايسه قرار گيرند تا امكان انتخاب بهترين روش وجود اشته باشد. در همين راستا، اين مطالعه به بررسي كارايي دو روش ذخيره نزولات در بازسازي پوشش گياهي مراتع خشك استان هرمزگان مي پردازد. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه سه تيمار در نظر گرفته شده است: منطقه شاهد، منطقه تحت عمليات هلالي آبگير و منطقه تحت عمليات پخش سيلاب. براي اندازه‌گيري پوشش گياهي از روش سيستماتيك-تصادفي استفاده شد. در هر منطقه سه ترانسكت صد متري مستقر شد. در امتداد هر ترانسكت، پوشش گياهي در ده پلات دو در دو اندازه‌گيري شد. جمعاً در 90 پلات، درصد پوشش تاجي و تعداد پايه گونه ها يادداشت شد. فرم زيستي گونه هاي گياهي بر اساس روش رده بندي رانكاير تعيين گرديد. همچنين در هر پلات درصد سنگ و سنگريزه، لاشبرگ و خاك لخت اندازه گيري شد. براي بررسي فلور منطقه در طول پيمايش منطقه مورد مطالعه از كليه‌ي گياهان موجود در منطقه مورد مطالعه، نمونه‌برداري و پس از پرس و خشك كردن نمونه ها با استفاده از منابع معتبر شناسايي گرديدند. براي ارزيابي تركيب گياهي در هر سه منطقه، از تيپ‌هاي عملكردي گياهان استفاده شد. آزمون تجزيه و تحليل واريانس يكطرفه و LSD به منظور مقايسه ميانگين خصوصيات پوشش گياهي در عرصه هاي هلالي آبگير و پخش سيلاب و مناطق شاهد استفاده شد. نرخ تغييرات شاخص هاي جامعه گياهي مناطق ذخيره نزولات نسبت به منطقه شاهد نيز تعيين شد. آنـاليز تطبيقـي نااريـب ‏براي بررسي ارتباط گونه هاي گياهي با مناطق ذخيره نزولات و شاهد استفاده شد. نتايج: نتايج نشان داد كه بين مناطق ذخيره نزولات و شاهد از نظر خاك لخت، لاشبرگ، پوشش گياهي اختلاف معني‌داري وجود دارد ‏(0/05‏‎ P ‎‏)‏. عمليات پخش سيلاب و عمليات هلالي آبگير سبب افزايش معني‌دار تاج پوشش گياهي و لاشبرگ در منطقه شده بودند (0/05‏‎ P ‎‏)‏. بررسي تيپ هاي عملكردي گياهان نيز نشان داد كه گونه هاي گياهي با كلاس خوشخوراكي دو و همي كريپتوفيت ها تحت عمليات هاي ذخيره نزولات به ترتيب شانس توسعه بيشتري داشتند. از نظر فرم رويشي، عمليات ذخيره نزولات بطور معني‌داري بيشترين تاثير مثبت را بر فورب ها و گراس ها داشته ‌است (0/05‏‎ P ‎‏)‏.. نتايج همچنين نشان دادند كه خانواده هاي گندميان، اسفناجيان و بقولات از خانواده هاي موفق در منطقه ذخيره نزولات خصوصا پخش سيلاب هستند. نرخ تغييرات خصوصيات جامعه گياهي منطقه پخش سيلاب به جز خاك لخت نسبت به منطقه هلالي افزايشي است. بيشترين نرخ تغييرات مثبت متعلق به لاشبرگ با ميانگين0/62 ±9/07 بود. نتايج آناليز رج‌بنـدي DCA نشان داد كه گونه هاي ‏ Cenchrus pennisetiformis، ‏Tephrosia persica، ‏Atriplex leucoclada‏، ‏Cornulaca monacantha‏ و‎ ‎Cynodon dactylon ‎‏از مهمترين گونه هايي بود كه با منطقه پخش سيلاب و منطقه هلالي آبگير در ارتباط بود. ‏ نتيجه‌گيري: هر دو عمليات ذخيره نزولات هلالي آبگير و پخش سيلاب سبب ارتقا كمي و كيفي پوشش گياهي در منطقه شده بودند، اما تاثيرات عمليات پخش سيلاب نسبت به هلالي آبگير در احياي پوشش گياهي بيشتر بوده است. با توجه به شاخص‌هاي اكولوژيكي در نظر گرفته شده در اين مطالعه، عمليات پخش سيلاب جهت احياي پوشش گياهي در مناطق خشك و نيمه‌خشك توصيه مي‌شود. در پايان پيشنهاد مي‌شود در مطالعه‌اي ديگر، شاخص هاي اقتصادي و اجتماعي مانند هزينه اجراي روش هاي مختلف ذخيره نزولات نيز مورد مطالعه قرار گيرند تا با تركيب همه شاخص‌هاي اكولوژيكي، اقتصادي و اجتماعي بتوان بهترين عمليات ذخيره نزولات براي احياي مراتع را پيشنهاد كرد.