بوم‌شناسي فردي ساليكورنيا (Salicornia europaea) در حاشيه رودخانه كال شور اسفراين

سابقه و هدف: در اثر تغيير اقليم و بهره برداري غير اصولي بخش عظيمي از اراضي و آب‌هاي كشور به سمت شور شدن پيش مي‌روند. شناخت جنبه هاي بوم‌شناسي گونه‌هاي شورزي در بهره‌برداري از منابع آب و اراضي شور بسيار با اهميت است. جنس ساليكورنيا (spp.  (Salicornia گياهان علفي يكساله شورزي هستند و در مرداب‌هاي نمكي و سواحل دريا به ويژه در مصب رودخانه‌ها و آبراهه‌ها به صورت لكه‌اي رشد مي كنند. ساليكورنيا داراي تنوع و پراكنش وسيعي در بسياري از مناطق دنيا و مخصوصا ايران دارد. رودخانه كال‌شور در جنوب استان خراسان شمالي از جمله مناطقي است كه در آن گياه ساليكورنيا با الگوي پراكنش لكه‌اي رويش دارد و كمتر در منابع علمي به آن توجه شده است. اين پژوهش در سال 1398با هدف بررسي بوم‌شناسي محيط طبيعي و وضعيت رشد ساليكورنيا در اين منطقه انجام‌ شد. مواد و روش: منطقه مورد مطالعه در 35 كيلومتري شرق اسفراين در طول 5 كيلومتر از حاشيه رودخانه كال شور است كه بر اساس طبقه‌بندي اقليمي دومارتن جزء مناطق خشك با ميانگين بارندگي 186ميلي‌متر و ميانگين كمينه و بيشينه دما به ترتيب 15/4، 17/6- و 42/3 درجه سلسيوس، ميانگين رطوبت نسبي 46% و ميانگين تبخير2400ميلي‌متر است. مولفه‌هاي اندازه‌گيري شده شامل، تعيين گونه‌هاي همراه، تغييرات شوري آب و خاك در طول فصل رشد، آناليز فيزيكي و شيميايي آب و خاك در مرحله گلدهي ساليكورنيا، ثبت مراحل فنولوژي ساليكورنيا، تعيين ميزان جذب عناصر و كيفيت علوفه و انداره‌گيري توليد زي توده تر و خشك در پلات يك مترمربعي در زمان شروع گلدهي ساليكورنيا بود. نتايج: بر اساس آمار هواشناسي ميزان بارش در حوزه كال شور در سال منتهي به زمان مطالعه 318ميلي متر است كه دو برابر ميانگين دراز مدت مي باشد و اين شرايط در استقرار و رشد ساليكورنيا تاثير مثبت داشته است. بر اساس آناليز نمونه خاك، رويشگاه ساليكورنيا داراي بافت سيلتي لومي، pH برابر 7/7، ميزان كلر، كلسيم، منيزيم و سديم به ترتيب 1812، 54، 256، 1550 ميلي‌اكي‌والان گرم بر ليتر، SAR برابر 124و ميزان شوري(EC) 84 تا dS/m 175 است. ميزان شوري(EC) آب كال شور از ابتداي جوانه زني ساليكورنيا dS/m) 18) تا مرحله رسيدگي (dS/m 110) متغير بوده و روند افزايشي دارد. جوانه زني ساليكورنيا در منطقه در اواخر اسفند ماه، گلدهي اواخر مرداد تا شهريور، رسيدگي كامل در آبان، ريزش بذر تا آذر ماه ادامه داشته و طول دوره رشد آن 9-8 ماه است. گونه‌هاي همراه ساليكورنيا عمدتا بوته‌ هالكنموم (Halocnemum strobilaceum) و درختچه گز (Tamarix sp.) هستند. متوسط ماده خشك 2/8 و ماده تر 11/5كيلوگرم در مترمربع برآورد گرديد. بر اساس آناليز ماده خشك در زمان شروع گلدهي، ميزان عناصر در نمونه گياه به ‌طور متوسط ازت 1%، فسفر 0/15%، پتاس 0/7%، منيزيم 0/67%، كلسيم 0/42%، سديم 10/64%، كلر 21/3% است و به لحاظ كيفيت علوفه نيز ميزان چربي‌خام 1/55%، پروتئين 6/28% و خاكستر 60/5% است. نتيجه‌گيري: بر اساس اين مطالعه، كال شور اسفراين در شمال شرق كشور به عنوان يكي از مناطق رويش ساليكورنيا معرفي مي گردد. نتايج نشان داد ساليكورنيا مي تواند در شرايط شوري بسيار بالاي آب و خاك مراحل فنولوژيكي را كامل نمايد و زي‌توده مناسبي نيز داشته باشد. علوفه ساليكورنيا با توجه به ميزان خاكستر بالا داراي محدوديت براي تغذيه دام است و بايستي در تركيب با ساير منابع علوفه‌اي در جيره تغذيه دام قرار گيرد. از نظر حفاظتي و زيست محيطي در مناطقي كه به لحاظ شوري زياد براي ساير گونه‌ها امكان استقرار و رشد ندارد، نقش ساليكورنيا با ايجاد پوشش گياهي مناسب و جذب عناصر، در پايداري و تعادل بخشي محيط رشد و ترسيب كربن بسيار با اهميت است.