ارتباط تنوع گونه‌اي و عوامل محيطي در مراتع كوهستاني چهار باغ گلستان

سابقه و هدف: به‌منظور مديريت صحيح و بهره برداري پايدار از اكوسيستم هاي مرتعي، شناخت ارتباط بين عوامل بوم شناختي طبيعت و پوشش گياهي ضروري است. در همين راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسي ارتباط تنوع گونه اي و عوامل محيطي (خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك، ويژگي هاي توپوگرافي و فيزيوگرافي) در مراتع كوهستاني چهار باغ گلستان انجام گرفت. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه مراتع ييلاقي چهارباغ گلستان با وسعتي در حدود 9 هزار هكتار در فاصله 45 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان گرگان قرار دارد. ابتدا شش تيپ گياهي در منطقه مورد مطالعه شناسايي شد و جهت نمونه برداري و اندازه گيري در هر تيپ گياهي، سه ترانسكت 300 متري مستقر و در طول هر ترانسكت 10 پلات و در مجموع 30 پلات در هر تيپ گياهي بكار گرفته شد. در هر پلات درصد پوشش تك تك گونه ها برآورد شد. همچنين در هر ترانسكت، از پلات اول و آخر با توجه به عمق ريشه دواني گياهان غالب منطقه نمونه خاك برداشته شد. نمونه هاي خاك بعد از الك كردن، براي تعيين خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك شامل بافت خاك، هدايت الكتريكي، اسيديته، پتاسيم، فسفر، آهك، رطوبت اشباع و مقدار مواد آلي به آزمايشگاه منتقل شد. همچنين در هر نقطه برداشت نمونه خاك شيب، جهت و ارتفاع از سطح دريا اندازه گيري شد و بطور متوسط شيب، جهت اصلاح شده و ارتفاع متوسط براي هر تيپ گياهي اندازه گيري شد. به منظور بررسي رابطه تنوع گونه اي با ويژگي هاي توپوگرافي و فيزيوگرافي و خصوصيات خاك تيپ ها، بر اساس طول گراديان، از روش هاي رسته بندي آناليز افزونگي به ‌ عنوان روش خطي استفاده شد. تمامي محاسبات آماري براي انجام رسته بندي با استفاده از نرم افزار Canoco نسخه 5 و محاسبات مربوط به تنوع گونه اي، با استفاده از نرم‌افزار PAST نسخه 3.17 انجام شد. نتايج: نتايج ميانگين شاخص هاي مارگالف (14.12) و غناي ويتاكر (41) در تيپ 1 (Ar au- St ba) بيشتر از ساير تيپ ها مي باشد. همچنين ميانگين شاخص هاي شانون (3.306) و يكنواختي (0.91) در تيپ 6 (Ho vi- Cr ko- Ag in) بيش از ساير تيپ ها مي باشد. تيپ Ju po- On co- St ba داراي بيشترين مقدار شيب (51.6 درصد) مي باشد، از طرفي تيپ St ba- On co داراي كمترين مقدار شيب (5.6 درصد) مي باشد. نتايج نشان داد مقادير شاخص‌هاي يكنواختي سيمپسون و تنوع گونه اي شانون- واينر تيپ ها، تحت تاثير شيب دامنه، مقدار كربن آلي و هدايت الكتريكي مي باشد. عامل شيب مهمترين عامل مؤثر بر شاخص‌هاي يكنواختي سيمپسون و تنوع گونه اي شانون- واينر است. نتايج تحليل افزونگي نشان داد كه رابطه خصوصيات تيپ ها با شاخص‌هاي تنوع گياهي، معني دار است. نتايج نشان داد با افزايش مقدار پتاسيم و هدايت الكتريكي مقدار شاخص يكنواختي نيز افزايش پيدا مي كند. همچنين نتايج نشان داد با افزايش فاكتورهاي آهك و اسيديته ميزان شاخص شانون نيز افزايش پيدا مي كند. شاخص هاي شانون با فاكتورهاي شيب جهت و ارتفاع رابطه عكس دارد. همچنين بر اساس نتايج با افزايش فاكتورهاي رس رطوبت اشباع و سنگريزه مقدار شاخص مارگالف افزايش پيدا مي كند. بر اساس نتايج شاخص مارگالف با فاكتور شن رابطه عكس دارد.