تغييرپذيري طيف زيستي و كورولوژي بانك بذر خاك حاشيه رودخانه گاماسياب با فاصله از رودخانه

سابقه و هدف: پوشش گياهي حاشيه رودخانه جزو پايدارترين پوشش روزميني است كه منبع غذايي مناسب براي دام هاست. با توجه به تخريب اكوسيستم حاشيه رودخانه و چراي بيش از حد دام از اين بوم سازگان، مطالعه بانك بذر خاك به منظور شناسايي ظرفيت آن در جهت احيا پوشش گياهي تخريب يافته لازم و ضروري است.   مواد و روشها: تحقيق حاضر به منظور بررسي بانك بذر حاشيه رودخانه گاماسياب شهرستان نهاوند واقع دراستان همدان انجام شد. ابتدا با استفاده از نقشه‌هاي  گوگل ارث، 5 سايت نمونه برداري در هر دو طرف رودخانه مشخص شد. نمونه‌برداري از خاك جهت مطالعه بانك بذر به روش سيستماتيك با استفاده از ترانسكت و كوادرات انجام پذيرفت. در هر سايت يك ترانسكت عمود بر جريان رودخانه و در طول ترانسكت حداقل 6 پلات 4متر مربعي (در هر طرف رودخانه سه عدد) مستقر شد و نمونه‌برداري از خاك از دو عمق 5-0 و 10- 5 سانتي متر در هر پلات انجام گرفت. سپس نمونه هاي خاك براي كشت به گلخانه منتقل شدند. بانك بذر با روش جوانه زني بررسي و بذوري كه  جوانه مي زدند، شناسايي و به قرار ذيل طبقه بندي و بررسي شدند. گياهان ازنظر طول عمر (يكساله و چند ساله ) ، فرم رويشي (علفي و چوبي) ، شكل زيستي (كريپتوفيت، تروفيت، كاموفيت، همي كريپتوفيت، فانروفيت) و كورولوژي شامل ايران توراني( IT )، جهان وطني(COSM )، اروپا سيبري (ES ) چند ناحيه اي (PL )، مديترانه اي (M)، ايران توراني- مديترانه اي (IT,M)، ايران توراني- اروپا سيبري (IT, ES) ايران توراني – اروپا سيبري – مديترانه اي (IT,ES,M) و ايران توراني- اروپا سيبري- صحرا (IT,ES,SS) بررسي شدند. سپس هر يك از موارد فوق با عامل فاصله از مركز رودخانه در سه بازه 0-10، 10-20 و 20-30  متري از رودخانه با آناليز واريانس يكطرفه (ANOVA) مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفتند. نتايج: در مجموع84 گونه شامل 20 تيره و 65 جنس مشاهده شد كه بيشترين آن مربوط به خانواده Gramineae (29گونه) و Compositeae (18 گونه) بود. گياهان يكساله، چند ساله ، گياهان علفي و  چوبي،  به ترتيب 67.91 درصد،  32.08 درصد، 98.68 درصد، 1.31 درصد بانك بذر را در عمق اول به خود اختصاص دادند و در عمق دوم گياهان يكساله 65.42 درصد، گياهان چند ساله 34.57 درصد  و به لحاظ شكل زيستي گياهان علفي 100درصد را دارا بودند. همچنين تروفيت ها63.90 درصد و همي كريپتوفيت ها 26 درصد بيشترين درصد بانك بذر را داشتند. گياهان COSM 35.83 درصد ، IT 24.01 درصد و PL 11.91 درصد را به خود اختصاص دادند. گياهان يكساله درعمق اول بانك بذر 0-5 سانتي متري بيشترين مقدار در فاصله 0-10متري از رودخانه و كمترين مقدار را در فاصله 10-20 متري مشاهده شدند. در عمق دوم 5-10 سانتي متري گياهان يكساله و علفي بالاترين  مقدار را در فاصله 30-20 متري از رودخانه و كمترين مقدار را در فاصله 10-0 متري داشتند. تروفيت ها بيشترين مقدار را در فاصله 0-10 متري و كمترين مقدار را در  20-30  فاصله داشتند. در خصوص پراكنش جغرافيايي بانك بذر عمق اول و دوم عناصر چند ناحيه اي در فاصله 0-10 متري  بيشترين مقدار و در فاصله 20-30 متري كمترين مقدار را داشتند و بعد از آن عناصر ايران توراني در عمق اول و دوم بالاترين مقدار را در فاصله 20-30 متري و كمترين مقدار را در فاصله 0-10 متري به خود اختصاص دادند. بحث و نتيجه گيري: بيشتر بودن تعداد گونه گرامينه سبب افزايش تراكم بانك بذر گونه هاي يكساله علفي شده است و گياهان چوبي نيز فقط در عمق اول بانك بذر مشاهده شدكه دليل آن را مي توان به درشت بودن بذر هاي درختي نسبت داد كه در عمق اول باقي مي مانند و به اعماق نمي توانند نفوذ كنند و دچار فساد يا زوال شده يا توسط بذر خواران مورد استفاده قرار مي گيرد (زودگذر بودن بذور درختان). تروفيت ها بالاترين مقدار طيف زيستي را داشت كه به خاطر توليد بذر بسيار فراوان و كوچك بودن اندازه بذر با شانس و تعداد بيشتري در خاك مي توانند نفوذ كنند. حضور بالاي عناصر چند ناحيه اي در تركيب گياهي بانك بذر خاك مي تواند بدليل حضور فراوان عناصر گياهي پيشاهنگ و مراحل اوليه توالي باشد كه بدليل كم نياز بودن و برخورداري از دامنه بوم شناختي گسترده در طيف وسيعي از سرزمين هاي گياهي حضور يافته و تعلق خاصي را به يك اقليم مشخص و يا جغرافياي گياهي نشان نمي دهند.  بالاترين مقدار عناصر چند ناحيه اي در لبه رودخانه به دليل  درصد بالاي گونه Cynodon dactylon بود. نتايج اين تحقيق نشان داد كه جهت احياي پوشش گياهي مي توان از بانك بذرخاك استفاده نمود. احياء كران رودي تخريب يافته با قرق به دليل حضور گونه هاي گياهي خوشوراكي مثل Alopecurus myosuroides ,Trifolium repens  و Bothriochloa ischaemum امكان پذير است.