محمدحسين ناييني و كشف مخرج مشترك ميان افراد اهالي مملكت

مسئله اين پژوهش نماياندن ريشه‌هاي حقوق عمومي در مشروطيت است كه مقدمات محق و سهيم شدن افراد اهالي مملكت در امور عمومي فراهم و مبادي تدوين مفهوم مشاركت سياسي، در آن مهيا شد. اين تحقيق چنين موضوعي را در آثار يكي از فقهاي نامور اين دوره بررسي مي‌كند. مفهوم مشاركت سياسي مي‌بايست با تقييد و تحديد دو مدعي و مانع عرض اندام مي‌كرد. نخست بايد سلطنت مستقل را مشروط مي‌كرد كه مملكت و مافيها را ملكِ طلقِ خود مي‌دانست و سپس ولايتي براي عموم در امور عامه مي‌شناخت كه اين حوزه پيش از آن در صلاحيت فقها بود. هر دو اين موانع به ‌مدد مفهوم برابري سياسي از ميان برداشته شد. سال‌ها بود كه در كارگاه انديشه مشروطه‌خواهي مفاهيمي براي خلق برابريِ نوع تدارك مي‌شد. حتي مفهومي مانند نمايندگي از آثار و نتايج مفهوم برابري سياسي بود. در اندرون مفاهيمي مانند «خانه مشترك»، «سي كرور» و «امور عموم» فكر برابري سياسي اهالي مملكت خانه كرده بود و به ‌مدد چنين بنيادي، انديشيدن درباره چنان مفاهيمي ممكن مي‌شد. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه پديدار شدن اين مفاهيم نشانه دگرگوني بنياديني در مبناي حاكميت و انتقال آن از شاه به ‌افراد اهالي مملكت از يك سو و استقرار شعبه‌اي از ولايت عموم از سوي ديگر بود.