مضامين بلاغي و ادبي حرف الف در اشعار سعدي، حافظ و شاعران هم عصر آن‌ها

آ، الف، ا، (همزه)، نخستين حرف از حروف الفباي پارسي، عربي و ابجدي است. در حساب جمّل داراي ارزش عددي يك است. بيشتر شاعران ادب پارسي، به ويژه سعدي، حافظ و شاعران هم عصر آن‌ها، از شكل و جايگاه خاص و برخي ويژگي هاي منحصربه فرد حرف الف، در ساخت مضامين بكر و تعبيرات نغز ادب پارسي بهرۀ بسيار برده اند. اين مقاله كه به روش توصيفي - تحليلي و كتابخانه اي نگارش يافته، در پاسخ به اين سؤال كه سعدي و شاعران هم عصر آن‌ها چگونه از مضامين بلاغي و ادبي حروف الفبا در اشعار خود بهره برده‌اند، به بررسي دو نوع ساختار كاربرد ادبي حرف الف، با تكيه بر شواهد شعري به دست آمده از اشعار اين شاعران پرداخته است: ساختار اوّل شامل تصاوير شاعرانه، مضامين و تعابير ادبي بر اساس شكل و ويژگي حرف الف و ساختار دوم شامل عبارت هاي فعلي و كنايي برساخته از شكل و ويژگي اين حرف. با تحليل اين دو ساختار مي‌توان گفت سعدي بسيار كمتر از ديگران از حرف الف در ساخت مضامين شعري بهره گرفته است. مضامين برساختۀ سعدي از حرف الف، جنبه‌هاي اجتماعي و اخلاقي دارد و از نكات ظريف ادبي و هنري برخوردار است. مولوي يكي از پُركارترين شاعران در آفرينش مضامين ظريف و نغز از حرف الف است. مولوي در اين مضامين، بر تبيين انديشه‌هاي دروني و عرفاني خود كه بيشتر جنبۀ اخلاقي و اجتماعي دارد، تأكيد مي‌كند. شيخ كمال خجندي بعد از مولوي، با دقّت نظر و ظرافت ويژه، بيشتر از ديگران به آفرينش هاي ادبي الف پرداخته   است. اوحدي مراغه اي، اميرخسرو دهلوي، حافظ، خواجوي كرماني، سيف فرغاني و عراقي از ديگر شعرايي هستند كه به‌صورت پراكنده، به مضمون آفريني با حرف الف توجّه كرده اند.