اثر پوشش‌هاي درختچه‌اي خالص و آميخته وليك بر تغييرپذيري مشخصه‌ها و پويايي تنفس ميكروبي خاك

سابقه و هدف: گونه‌هاي چوبي يكي از مهمترين اجزاي اكوسيستم‌هاي مرتعي به شمار مي‌آيند. جنس وليك (Crataegus spp.) غالب پوشش‌هاي درختچه‌اي رويشگاههاي مرتعي شمال كشور را شامل مي‌شود. از نظر رويشگاهي، حضور اين جنس گياهي در مراتع، بصورت تاج پوشش تقريباً خالص و يا آميخته با ساير گونه‌هاي درختچه‌اي است. در پژوهش حاضر، اثر پوشش درختچه‌اي با غالبيت وليك (CM)، پوشش درختچه‌اي آميخته از وليك و زرشك (CM-BI)، پوشش درختچه‌اي آميخته از ‌وليك، زرشك و گالش‌انگور (CM-BI-RU) و پوشش درختچه‌اي آميخته از ‌وليك، زرشك، گالش‌انگور و آلوچه‌وحشي (CM-BI-RU-PS) بر تغييرپذيري مشخصه‌ها و پويايي تنفس ميكروبي خاك در منطقه كينج استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: از هر يك از پوشش‌هاي اراضي مورد بررسي، تعداد 15 نمونه خاك (عمق 10-0 سانتي‌متري) جمع‌آوري و به آزمايشگاه انتقال داده شد. سپس مقادير ماده آلي، جرم مخصوص ظاهري و حقيقي، بافت خاك، پايداري خاكدانه، زيتوده درشت‌ريشه‌ و ريزريشه‌ مورد اندازه‌گيري قرار گرفت. به منظور بررسي ميزان تغييرات رطوبت، دما و تنفس ميكروبي خاك، نمونه‌برداري در ماههاي مياني هر فصل انجام و مورد سنجش قرار گرفت. يافته‌ها: بيشترين مقدار ماده آلي خاك در رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU مشاهده شد. رويشگاه خالص CM داراي بالاترين مقدار جرم مخصوص ظاهري بوده، در حالي كه كمترين مقدار اين مشخصه به رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU اختصاص داشت. رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU داراي بالاترين مقدار تخلخل خاك بودند. پوشش درختچه‌اي CM-BI-RU-PS داراي پايدارترين خاكدانه‌ها بود و با كاهش تنوع گونه‌هاي درختچه‌اي از پايداري آنها بطور معني‌داري كاسته شد. بيشترين مقدار محتوي شن به رويشگاه خالص CM و بالاترين مقدار رس به پوشش درختچه‌اي CM-BI-RU-PS اختصاص داشت. بالاترين مقدار زيتوده درشت‌ريشه در CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU مشاهده شد در حالي كه زيتوده ريزريشه در CM-BI-RU-PS بالاترين مقدار بوده است. مشخصه‌هاي رطوبت، دما و تنفس ميكروبي خاك تفاوت‌هاي آماري معني‌داري را در فصول مختلف سال و پوشش‌هاي خالص و آميخته وليك نشان داد. بيشترين مقادير رطوبت خاك در رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU و فصل زمستان مشاهده شد، در حالي كه بالاترين دماي خاك به فصل تابستان و رويشگاه خالص CM اختصاص داشت. تنفس ميكروبي خاك نيز در فصل تابستان و رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU بيشتر از ساير فصول و ديگر پوشش‌هاي اراضي بود. مطابق با تحليل مؤلفه‌هاي اصلي (PCA)، مقدار ماده آلي، محتوي رطوبت و همچنين ميزان تخلخل خاك در رويشگاههاي CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU نقش مؤثري در افزايش تنفس ميكروبي خاك اين نوع از پوشش اراضي در مقايسه با ساير رويشگاهها داشت. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش مؤيد آنست كه وجود تنوع گونه‌اي در پوشش‌هاي اراضي مي‌تواند منجربه حفظ شاخص‌هاي كيفي خاك گردد. در همين راستا پيشنهاد مي‌شود براي احياء اراضي تخريب‌يافته مرتعي در منطقه مورد مطالعه و همچنين مناطقي با شرايط اكولوژيكي مشابه، در كنار وليك از ساير گونه‌هاي درختچه‌اي بومي منطقه نيز استفاده شود.