تأثير روسيه بر ساختار اقتصادي گيلان از دوران ناصري تا انقلاب مشروطه(1264_1324.ه.ق / 1847 - 1906 م)

مناسبات ايران و روسيه در دورۀ قاجار تأثيرات خرد و كلان متعددي در حوزه هاي مختلف بر جاي نهاد؛ البته اين مناسبات هيچگاه متوازن نبود و با توجه به نابرابري قدرت سياسي و اقتصادي دو كشور، همواره به سود روسيه و به زيان ايران رقم مي خورد. در اين ميان گيلان به عنوان دروازه ورود روس ها به ايران، همواره و بيشتر در معرض اين تأثيرات قرار داشت؛ به همين علّت يكي از مهمترين اين تأثيرات، تأثيري است كه بر ساختار اقتصادي گيلان نهاده است. با اين وصف در اين پژوهش تلاش مي گردد دگرگوني ساختار اقتصادي گيلان متأثر از روابط با روسيه مورد تحليل و بررسي قرار گيرد. بر اين مبنا پرسش اصلي تحقيق آن است كه ساختار اقتصادي گيلان چرا و چگونه تحت تأثير روابط با روسيه به‌تدريج دگرگون شد. بر مبناي يافته هاي پژوهش ساختار اقتصادي گيلان با توجه به ضعف دولت مركزي و نيز قدرت سياسي ـ اقتصادي برتر روسيه تابعي از تقاضا و نيازهاي بازار اين كشور بود. تقاضاي بازار روسيه براي مواد اوليه از ايران و گيلان، به تشويق مردم براي پرورش و كشت محصولات مناسب با تقاضاي بازار روسيه منجر گرديد. در اين راستا متناسب با تقاضاي بازار روسيه، اقتصاد گيلان رو به سوي توليد مواد اوليه رفته و از توليد محصولات صنعتي و صنعتي شدن بازماند. در واقع روس‌ها پس از عهدنامه تركمانچاي حوزه نفوذ خود را به تمامي عرصه هاي سياسي و اقتصادي ايران گسترش دادند و به‌تدريج موفق شدند به بزرگترين طرف تجاري ايران تبديل شوند. تبديل شدن روسيه به بزرگترين طرف تجاري ايران، عواقب سوئي بر ساختار اقتصاد گيلان داشت. كشاورزي گيلان به تدريج به سوي توليد محصولات مورد تقاضاي بازار روسيه رفت و اين امر به وابستگي اين منطقه به روسيه منتهي گرديد.