مطالعه انتقادي نظريه هاي قانون طبيعيِ عقلگرايان دوره جديد با تأكيد بر ديدگاههاي منتسكيو، روسو و كانت

از ميان تفاسير متنوع قانون طبيعي، پرطرفدارترين آنها عبارتست از اينكه «قانون طبيعي، فرمانهاي عقل عملي درباره رفتارهاي اختياري بشر در همه زمينها و زمانهاست كه بشر با اطاعت از آنها به خوشبختي هميشگي دست مي يابد». آموزه قانون طبيعي در دوره جديد دستخوش دو خوانش متضاد تجربه گرا و عقلگرا قرار گرفت. مراد از «عقل» در انديشه عقلگرايي دوره جديد، عقل حسابگر بود كه عقلگرايان آن را ابزاري براي رسيدن به آرزوهاي مادي و غيرمادي (اخلاقي) خويش ميدانستند. سه فيلسوف عقلگراي عصر روشنگري كه در آن زمان بيش از ديگران درباره آموزه قانون طبيعي بحث و نظر داشته‌اند، عبارتند از: منتسكيو، روسو و كانت. در اين مقاله پس از بيان گزارشي مختصر از مباحث و نظريات آنها در مورد قانون طبيعي، به ارزيابي اين ديدگاهها بترتيب ذيل پرداخته شده است. در گفتار نخست، منتسكيو با طرح يك افسانه خودساخته معتقد است كه پيروي از ميل طبيعي، بشر را به خوشبختي ميرساند. اين پيروي در نگاه او، مفاد قانون طبيعي است. مهمترين نقد بر نظريه قانون طبيعي منتسكيو آنست كه او قانون طبيعي را با «قانون طبيعت» خلط كرده است. در گفتار دوم، روسو برخلاف منتسكيو، اعتقاد دارد كه قانون طبيعي مبتني بر عقل نيست، بلكه در غرايز و احساسات بشر ريشه دارد. اشكال اساسي اين ديدگاه، نگرش مادي روسو به طبيعت بشر است و همين باعث شده كه انسان در نظر او، در سطح يك حيوان فروكاسته شود. سرانجام، در گفتار سوم به بررسي انتقادي قانون طبيعي در انديشه كانت پرداخته شده است. بنظر وي، قانون طبيعي با قانون طبيعت تفاوت دارد. كانت بر اين باور است كه ماهيت قانون طبيعي دو ويژگي دارد: جهانشمولي (كليت) و دروني (باطني) بودن. با اينهمه، او هيچيك از مصاديق قانون طبيعي را بيان نكرده و در ارائه تبييني كامل براي اين آموزه موفق نبوده است. اين ناكامي ريشه در نظام معرفتيِ فلسفه كانت دارد كه بر مبناي آن، عقل عملي و فرامين آن (يا همان قانون طبيعي) را بايد غيرمستدل و غيرقابل اعتماد دانست. كانت معتقد است مباحث مربوط به امور غيرمادي و حتي جواهر مادي، مباحثي جدلي هستند، و نه برهاني. روش تحقيق در اين نوشتار، همانند هر مطالعه انتقادي ديگر، روش تركيبي نقلي ـ عقلي است. در اين روش، ابتدا ديدگاههاي اين سه فيلسوف عقلگراي دوره جديد درباره قانون طبيعي نقل شده و سپس بكمك برهان و استدلال عقلي، بررسي و ارزيابي شده است.