نقش گرايشهاي اعتقادي خواجه نصيرالدين طوسي در اقبال و ادبار وي نسبت به اسماعيليان

در اقبال و ادبار خواجه نصير نسبت به فرقه اسماعيليه، مجموعه‏يي از عوامل دخيل بوده است. اين مقاله به آشكارسازي نقش گرايشهاي اعتقادي وي در تعامل با اين فرقه مذهبي پرداخته است. دانش‌اندوزي خواجه نصيرالدين طوسي در فضاي انديشه شيعه دوازده امامي بوده اما در جواني از باورهاي تقليدي موجود و جمود بر ظواهر شريعت رويگردان بود. همين موضوع سبب شد به بعضي آموزه‏هاي اسماعيليان همانند توجه به باطن متون مذهبي، گرايش پيدا كند و در پي دعوتي كه از وي بعمل آمد، به اين فرقه بپيوندد. البته اوضاع نابسامان موجود در جغرافياي سياسي‌ـ‌مذهبي شرق جهان اسلام نيز انتخابهاي خواجه را محدود كرده بود. اما بر اساس بعضي گزارشهاي تاريخي از زمان اقامت او در ميان اسماعيليان، و نيز بعضي آثار مكتوب وي كه بر وفق عقايد اسماعيليان نگاشته‌ شده، ميتوان گفت خواجه پس از پيوستن به اين فرقه، با آنها دچار اختلاف عقيدتي شده است. عكس‏العمل او پس از جداييش از اسماعيليان، كه آنها را در كتب كلاميش ملحد و خارج از اسلام معرفي كرد، اين اختلاف را تأييد ميكند. در واقع، خواجه نصير بر اساس گرايش اعتقاديش در جواني به اين فرقه پيوست و پس از آن، بدليل اختلاف اعتقادي از آنها جدا شد و با نگارش آثار كلامي، تضاد عقيدتيش با اين گروه را آشكار نمود.