امكان‌سنجي فقهي الزام قانوني به پرداخت خمس ارباح مكاسب توسط حاكميت اسلامي

خمس يكي از مهم‌ترين احكام مالي اسلام است كه بسياري از فقها و دانشمندان اقتصاد اسلامي آن را به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين ماليات‌هاي اسلامي و مهم‌ترين منابع درآمدي دولت اسلامي معرفي كرده‌اند. در دولت مدرن در صورت عدم پرداخت ماليات‌ توسط مؤدي مالياتي، دولت اقدام به اخذ ماليات از موجودي حساب وي مي‌كند؛ يا اينكه از برخي حقوق شهروندي وي را محروم مي‌كند تا ملزم شود ماليات را پرداخت نمايد. اين شيوه الزام به پرداخت ماليات و ضمانت اجرا و جرائم سنگين مالياتي در كشورهاي مختلف شيوه‌اي رايج است. در زكات نيز جواز اخذ بدون رضايت در صورت عدم تمكين وجود دارد. مسأله اصلي اين پژوهش، بحث بر سر امكان شرعي الزام قانوني به پرداخت خمس توسط حاكميت است. روش‌شناسي اين مقاله در پاسخ به مسأله مذكور روش اجتهادي با رويكرد فقه حكومتي است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه اولاً بر اساس مباني فقه حكومتي، خمس حق الاماره و متعلق به حاكم اسلامي است. همچنين با بررسي ادله شرعي و با اقامه چهار دليل اثبات شد كه دولت اسلامي از منظر شرعي و به لحاظ نظري مجاز است كساني را كه خمس خود را نمي‌پردازند به نحوي الزام به پرداخت كند. البته دو ملاحظه مهم در اين خصوص وجود دارد: اولاً تمركز دولت‌ها بخصوص دولت اسلامي بايد بر تقويت انگيزه‌هاي دروني و ايمان قلبي افراد باشد نه فقط قواعد الزام‌آور. ثانياً اين پژوهش ازلحاظ نظري و فقهي به اين مسأله پرداخته و يافته‌هاي تحقيق به معني توصيه سياستي براي شرايط فعلي ايران نيست.