كتيبه‌نگاري بناهاي قرون اوليۀ اسلامي ايران از منظر تاريخي‌نگري، براساس آراي شيلا بلر

بيان مسئله: رويكردهاي مختلفي در مطالعات هنر اسلامي وجود دارد كه هر يك از اين رويكردها، تفاسير متفاوتي از هنر اسلامي ارائه مي‌دهند. از اين ميان، رويكرد تاريخي‌نگر بر دو مؤلفۀ بسترمندي و تفسير تأكيد دارد و با استناد بر ويژگي‌هاي تسلسل تاريخي به‌دنبال تبارشناسي هنر اسلامي است. «شيلا بلر» متأثر از اين ديدگاه به پژوهش در حوزۀ مطالعات اسلامي مي‌پردازد و مهمترين محورهاي انديشۀ او، در مواجهه با هنر اسلامي، توجه به زمينۀ تاريخي است كه اثر در آن شكل مي‌گيرد. بنابراين، پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به اين سؤال است كه روش و ديدگاه شيلا بلر چگونه مي‌تواند درك و دريافت آثار هنر اسلامي را آشكار سازد؟هدف: دستيابي به‌شناخت ديدگاه تاريخي‌نگر شيلا بلر در زمينۀ شناسايي و خوانش كتيبه‌ها در معماري اسلامي هدف اين پژوهش است.روش پژوهش: پژوهش حاضر به روش توصيفي- تحليلي انجام شده و در آن اطلاعات كتابخانه‎‌اي به‌صورت كيفي تجزيه‌ و تحليل شده است.يافته‌ها: يافته‌ها نشان مي‌دهد با استفاده از اين نوع مطالعه مي‌توان به الگوي مشخصي از تنظيم ساختار كتيبه‌ها دست‌ يافت كه در شناسايي تاريخ آثار بي‌نام و نشان مؤثر است. براساس روش تاريخي‌نگر، بلر هنر و معماري اسلامي را پديده‌اي محصول حقيقت تاريخي مي‌داند. بر اين اساس، چيزي كه در مرحلۀ نخست در روش پژوهش‌هاي او ازجمله در كتاب «نخستين كتيبه‌ها در معماري دوران اسلامي ايران زمين»، مورد اهميت قرار دارد، شواهدي مادي و عمدتاً ملموس هستند و تفاسير عرفاني و معنوي و ماورايي در نگرش او جايي ندارد. بلر بزرگترين علل حضور كتيبه‌هاي ديني را پيام تبليغي آن‌ها مي‌داند و در بررسي محتواي كتيبه‌هاي مذهبي با تأكيد بر جنبه‌هاي تاريخي و نگاهي فرماليستي، به اطلاعات جامعي از اين لحاظ دست مي‌يابد. پژوهش‌هاي او ازجمله كتاب مورد بررسي، افزون بر اينكه فهرستي از مهمترين كتيبه‌هاي دوران اسلامي ايران به‌دست مي‌دهد، مرجعي بسيار سودمند در آموختن شيوۀ پرداختن به كتيبه‌ها مي‌باشد. به‌طور كلي، بلر با ديدگاهي تاريخي‌نگر به‌ضبط كتيبه‌ها مي‌پردازد و اطلاعات دقيقي در شرح هر كتيبه در زمينۀ محتوايي، تاريخي و جغرافيايي و تحليل صوري و خط‌شناسانه در اختيار پژوهشگران قرار مي‌دهد كه ابعاد گسترده‌اي از آثار هنر اسلامي را براي محققان در اين زمينه آشكار مي‌سازد.