تنوع ژنتيكي و گروه‌بندي ژنوتيپ‌هاي كنجد (Sesamum indicum L) در شرايط آب‌ و هوايي مشهد

به‌گزيني ژنوتيپ‌هاي گياهان دانه روغني ارزشمند مانند كنجد به‌علت محدوديت توليد روغن خوراكي در كشور ضروري است. به‌منظور بررسي عملكرد، اجزاي عملكرد و تعيين مهم‌ترين صفات مؤثر بر عملكرد 20 ژنوتيپ كنجد، آزمايشي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه فردوسي مشهد در سال زراعي 1400 اجرا شد. نتايج نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي افغان1، افغان3 و افغان5 بيشترين تعداد كپسول در بوته، وزن هزار دانه، عملكرد دانه و زيست‌توده را به خود اختصاص دادند. همچنين نتايج حاصل از همبستگي بين صفات نشان داد كه عملكرد دانه به ترتيب با تعداد كپسول در بوته (**0.53=r) و وزن هزار دانه (**0.42=r) همبستگي مثبت و معني‌داري دارد. بر اساس نتايج تجزيه به عامل‌ها، سه عامل درمجموع 83.1 درصد از تغييرات موجود در كل داده‌ها را توجيه كردند. عامل اول (57.7 درصد) و دوم (15.2 درصد) بيشترين تغييرات واريانس داده‌ها را توجيه كردند. از اين دو عامل، به‌منظور به‌دست‌آوردن پراكنش و شناسايي ژنوتيپ‌هاي برتر استفاده شد. همچنين باتوجه‌به نتايج تجزيه خوشه‌اي بر اساس عملكرد و اجزاي عملكرد، ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي در سه گروه دسته‌بندي شدند كه ژنوتيپ‌هاي گروه سوم (افغان1، افغان3، افغان4، افغان5 و افغان7) ازنظر اكثر صفات مورد بررسي ميانگين بالاتري در ميان ساير گروه‌ها و همچنين ميانگين كل ژنوتيپ‌ها داشتند؛ بر اساس اين نتايج مي‌توان عنوان كرد صفات تعداد كپسول در بوته و وزن هزار دانه ازجمله صفات بسيار مؤثر در عملكرد كنجد بوده و ازآنجايي‌كه عملكرد بالا يكي از اهداف مهم اصلاحي در كنجد است؛ بنابراين ژنوتيپ‌هايي با اين خصوصيات را مي‌توان به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر معرفي كرد.