ارزيابي پايداري لاين‌ها‌ي پيشرفته سويا (Glycine max L.) در شرايط تنش خشكي با استفاده از روش GGE باي پلات و Ammi

سابقه و هدف: سويا (Glycine max L.) مهم‌ترين گياه روغني در جهان است. عملكرد سويا وتوزيع جغرافيايي آن در كشور مي‌تواند به شدت توسط تنش‌هاي غيرزيستي همچون خشكسالي محدود شود.از اين رو نياز دايمي به اصلاح ارقام سويا با عملكرد بالا و پايدار در محيط‌هاي مختلف وجود دارد. در اين تحقيق به بررسي پايداري و سازگاري لاين‌هاي پيشرفته سويا در شرايط تنش كم آبي پرداخته شده است. مواد و روش‌ها: در اين تحقيق 14 لاين برتر سويا كه در آزمايشات مقدماتي ارزيابي عملكرد سويا در مناطق مختلف برتر بوده‌اند به همراه دو رقم صبا و كوثر در دو آزمايش جداگانه در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در دو سال زراعي 95 - 1394 در كرج ارزيابي شدند. هر دو آزمايش تا زمان استقرار گياهچه و ظهور مرحله V4-V5 كه مصادف با توسعه كامل چهارمين تا پنجمين برگ سه برگچه‌اي بود، مشابه يكديگر آبياري گرديده و پس از آن، در آزمايش‌هاي اول و دوم به ترتيب هر هفته و يك هفته در ميان ( به ترتيب 55-50 و 120-100 ميلي‌متر تبخير از تشتك تبخير كلاس A) آبياري شدند. در پايان دو سال، پايداري و سازگاري لاين‌ها، با روش GGE ‌باي‌پلات، AMMI و ميانگين رتبه ميانگين ‌عملكرد بررسي شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد اثرات ژنوتيپ، محيط و ژنوتيپ × محيط به ترتيب 20، 68 و 12 درصد از كل مجموع مربعات را توجيه نمودند. همچنين دو مؤلفه اصلي اول معني‌دار بودند و هركدام‌ به ترتيب 67 و 24 درصد از مجموع مربعات اثر متقابل را به خود اختصاص دادند. بيشترين عملكرد دانه در شرايط بدون تنش به ترتيب در لاين‌هاي G1، G3 وG2 مشاهده شد. همچنين در شرايط تنش خشكي بيشترين عملكرد در لاين‌هاي G3 وG2 بدست آمد. لاين G3 با داشتن عملكرد بالاتر از متوسط كل در هر دو شرايط بدون تنش و تنش، به عنوان ژنوتيپ متحمل به خشكي شناخته شد.نتيجه گيري: بر اساس نمودار باي پلات، رتبه‌بندي ميانگين و انحراف معيار رتبه عملكرد دانه لاين‌ها G3، G1، G2 و G7 كم‌ترين اثر متقابل را با محيط داشته و به عنوان لاين‌هاي پايدار شناسايي شدند. در نمودار باي پلات دو مولفه اصلي اول و آماره ارزش پايداري مدل AMMI با عملكرد، لاين‌هايG2 ، G6، G3، G1 و G7 به عنوان لاين‌هايي با پايداري بيشتر شناخته شدند. براساس نمودار چندضلعي GGE، نيز لاين‌هايG1 ،G6 ، G2، G7، G4 و G5 انتخاب شدند. لاين‌هاي G3 و G8 در كرج در شرايط بدون تنش و تنش، سازگاري خصوصي خوبي را نشان دادند. لاين‌هايG3 ، G1 و G2 با ميانگين عملكرد بالاتر از ميانگين كل و ارقام شاهد به عنوان لاين‌هاي مناسب جهت كشت در مناطق كم آب معرفي ‌مي‌گردند و همچنين مي‌توان از آن‌ها در برنامه‌هاي به‌نژادي آتي استفاده نمود.