غربال ژنوتيپ‌هاي برتر جو با استفاده از شاخص‌هاي مختلف انتخاب مبتني بر چند صفت

سابقه و هدف: شناسايي ژنوتيپ‌هايي كه عملكرد بالا را در بسياري از صفات تركيب مي‌كنند، يك كار چالش برانگيز بوده است. با توجه به اينكه شاخص‌هاي انتخاب چند صفتي مبتني بر مدل‌هاي خطي بوده و وجود چند خطي و دادن ضريب‌هاي وزني دلخواه، ممكن است دستاوردهاي ژنتيكي را از بين ببرد، از اينرو بكارگيري روش-هاي جديد گزينشي جهت انتخاب ژنوتيپ‌هاي برتر بر اساس صفات مختلف مي‌تواند بر معايب شاخص‌هاي خطي كلاسيك غلبه كند. هدف از اين تحقيق در ابتدا انتخاب ژنوتيپ‌‌هاي برتر بر اساس عملكرد دانه و تعدادي از صفات مورفو-فنولوژيك و در نهايت مقايسه شاخص‌هاي مختلف انتخاب ژنوتيپ‌هاي ايده‌آل بود.مواد و روش‌ها: به‌منظور ارزيابي تعدادي از لاين‌هاي خالص جو با استفاده از شاخص‌هاي گزينش چند صفتي در ايستگاه تحقيقات كشاورزي داراب، دو آزمايش يك ساله در سال‌هاي زراعي (1398-1396) و يك آزمايش دو ساله (1400-1398) انجام شد. آزمايش سال اول شامل 108 لاين خالص جو بود كه به‌صورت طرح حجيم شده آگمنت اجرا و از بين اين لاين‌ها در سال دوم 34 لاين براي منطقه داراب انتخاب شدند كه لاين‌هاي انتخابي به‌صورت دو آزمايش مجزاي 1 و 2 در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد. سپس 11 لاين برتر انتخاب شدند و به‌همراه 6 لاين ديگر كه در مناطق زابل و مغان برتر بودند انتخاب و در يك آزمايش دو ساله مورد بررسي قرار گرفتند. آزمايش دو ساله به‌صورت طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي و در سه تكرار اجرا شد. براي انتخاب ژنوتيپ‌هاي برتر در سال اول از شاخص SIIG، در سال دوم از شاخص MGIDI و در سال‌هاي سوم و چهارم از شاخص-هاي MGIDI، FAI-BLUP، SIIG و اسميت-هيزل استفاده شد. روش‌هاي آماري مورد استفاده شامل تجزيه واريانس جداگانه براي سال‌هاي اول و دوم، تجزيه واريانس مركب (سال‌هاي سوم و چهارم)، محاسبه پارامترهاي ژنتيكي توسط روش REML (سال‌هاي سوم و چهارم) و محاسبه شاخص‌هاي مختلف MGIDI، FAI-BLUP، SIIG و اسميت-هيزل بود.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس آزمايشات دوساله (1400-1398) نشان داد اثر سال براي همه صفات به‌جزء ارتفاع بوته معني‌دار بود. اثر ژنوتيپ براي همه صفات به‌جزء عملكرد دانه معني‌دار شد و از طرفي برهمكنش ژنوتيپ × سال تنها براي عملكرد دانه در سطح احتمال 5 درصد معني‌دار شد. برآورد وراثت‌پذيري عمومي بر اساس ميانگين ژنوتيپ‌ها براي همه صفات به‌جزء عملكرد دانه بالا بود و به‌ترتيب از 491/0 تا 917/0 براي طول دوره پر شدن دانه و وزن هزاردانه متغير بود. ميزان دقت گزينش ژنوتيپ‌ها در همه صفات مورد بررسي به‌جزء عملكرد دانه بالا بود. شاخص اسميت-هيزل، سه ژنوتيپ شماره‌ي G7، G2 و G15 را به‌‌عنوان برترين ژنوتيپ‌ها انتخاب كرد. در شاخص فاصله ژنوتيپ-ايدئوتيپ چند صفتي (MGIDI) ژنوتيپ‌هاي شماره‌ي G15، G2، G16 و G20 به‌عنوان برترين ژنوتيپ‌ها انتخاب شدند. ژنوتيپ‌هاي G14، G8 و G18 با استفاده از شاخص تحليل عاملي و طراحي ايدئوتيپ از طريق پيش‌بيني نااريب بهترين خط (FAI-BLUP) جزء ژنوتيپ‌هاي برتر بودند. بر اساس نتايج شاخص انتخاب ژنوتيپ ايده‌آل SIIG))، ژنوتيپ‌‌هاي شماره‌ي ‌G20، G17، G19 و G15 به‌ترتيب با بيش‌ترين مقدارSIIG جزو ژنوتيپ‌‌هاي برتر بودند. نتايج همبستگي بين صفات مورد بررسي و شاخص‌هاي MGIDI، FAI-BLUP، SIIG نشان داد كه به‌جزء FAI-BLUP دو شاخص ديگر همبستگي معني‌داري با عملكرد دانه دارند. در بين شاخص‌ها، FAI-BLUP با هيچ‌كدام از شاخص‌ها همبستگي معني‌داري نداشت.نتيجه‌گيري: در مجموع نتايج بررسي شاخص‌هاي مختلف نشان داد كه در شرايط اين تحقيق هيچ‌كدام از شاخص‌ها برتري چنداني نسبت به يك‌ديگر نشان ندادند و بنابراين در نهايت ژنوتيپ G15 كه براساس بيشتر شاخص‌ها (به‌جزء FAI-BLUP ) ژنوتيپ ايده‌آل بود و ژنوتيپ G14 (ژنوتيپ انتخابي توسط شاخص FAI-BLUP) به‌علت زودرس‌تر بودن و عملكرد دانه بالا، به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر در اين تحقيق براي كشت و معرفي در داراب و مناطق جنوبي كشور كه آب و هواي مشابهي با داراب دارند، پيشنهاد ‌شدند.