بهينه‌سازي مديريت خاك با شناسايي و اولويت‌بندي عوامل مؤثر بر فرسايش خاك در استان فارس با روش تصميم‌گيري چندمعياره خاكستري

سابقه و هدف: فرسايش خاك يكي از پديده‌هاي اصلي تخريب خاك است كه پايداري محيط‌زيست و بهره‌وري خاك را تهديد مي‌كند و همواره يك مشكل زيست‌محيطي عمده در بسياري از نقاط جهان بوده است. فرسايش خاك و پيامدهاي زيان‌بار آن مانعي اساسي در برابر توسعه و پيشرفت كشور است و تأثيرات منفي بر توليد كشاورزي، كيفيت منابع آب و سلامت اكوسيستم كشور دارد. كنترل فرسايش خاك موضوعي براي تشويق رويكردهاي نوآورانه در تكنيك‌ها و روش‌هاي مديريت زمين است. روش‌هاي حفاظت از خاك، فرسايش خاك را كاهش داده، ساختار خاك و ميزان استحصال آب را بهبود مي‌بخشد و رطوبت خاك را حفظ مي‌كند. بنابراين بررسي عوامل مؤثر بر فرسايش خاك و ارائه راهكارهاي مديريتي به منظور كاهش فرسايش خاك ضروري است. هدف اين مطالعه، شناسايي و اولويت‌بندي عوامل مؤثر بر فرسايش خاك و راهكارهاي جلوگيري از فرسايش خاك در استان فارس است. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از نظر هدف كاربردي و براساس ماهيت توصيفي-پيمايشي است. در اين پژوهش يك رويكرد تركيبي مبتني بر روش سوارا خاكستري و آراس خاكستري به منظور شناسايي عوامل تأثيرگذار بر فرسايش خاك و اولويت‌بندي روش‌هاي جلوگيري از فرسايش خاك ارائه شده است. در ابتدا با مطالعه پيشينه پژوهش و مصاحبه با كارشناسان حوزه آب و خاك، عوامل فرسايش خاك در استان فارس شناسايي و در پنج حوزه شامل حوزه فني، شيميايي، اجتماعي، زيست‌محيطي و اقليمي دسته‌بندي شدند. وزن معيار‌ها با روش سوارا خاكستري محاسبه گرديد. سپس روش‌ها و راهكارهاي جلوگيري از فرسايش خاك شناسايي شدند و كارشناسان آن‌ها را براساس معيار‌ها از طريق تكميل پرسشنامه ارزيابي كردند و در نهايت با استفاده از رويكرد آراس خاكستري اولويت‌بندي شدند. به منظور در نظر گرفتن عدم قطعيت و اطمينان در نظر كارشناسان، از اعداد خاكستري در انجام محاسبات استفاده گرديد. يافته‌ها: با توجه به نتايج به دست آمده معيارهاي «فرسايش‌پذيري خاك»، «پايداري پايين خاكدانه»، «جنگل‌زدايي و تخريب زيست بوم»، «كشت در دامنه‌هاي شيبدار و شخم اراضي شيبدار»، «از بين رفتن پوشش گياهي» و «كاهش مواد آلي خاك» به ترتيب مهم-ترين عوامل مؤثر بر فرسايش خاك بودند. در اولويت‌بندي روش‌هاي جلوگيري از فرسايش خاك نيز «تصويب و اجراي قوانين حفاظت از خاك و منابع طبيعي نظير جنگل‌ها و ترويج گارگاه‌هاي آموزشي و ترويجي»، «ترويج خاك‌ورزي حفاظتي و ترويج كشاورزي هوشمند»، «افزودن مواد آلي به خاك»، « مالچ‌پاشي آلي يا مصنوعي در سطح خاك و همچنين بكارگيري روش‌هاي مهندسي زيستي نظير باكتري‌هاي تثبيت‌كننده خاك» و «قرق مرتع و پرچين‌بندي و ترويج دامداري صنعتي» به عنوان مهم‌ترين گزينه‌ها براي جلوگيري از فرسايش خاك انتخاب شدند.نتيجه‌گيري: با توجه به اينكه متأسفانه در ايران فرسايش خاك چندين برابر ميانگين جهاني است و سالانه حجم عظيمي از خاك مرغوب از دسترس خارج مي‌شود و نيازمند اقدامات جدي مديريتي مي‌باشد، همچنين فرسايش خاك در استان فارس نيز بايد توسط يك برنامه احياي وسيع كنترل شود، انتظار مي‌رود نتايج اين پژوهش بتواند به مديران و تصميم‌گيرندگان در بخش‌هاي اجرايي حوزه آب و خاك و كشاورزي به منظور اتخاذ مناسب‌ترين تصميمات و راه‌حل‌ها براي حل معضلات فرسايش خاك كمك كند.