تعيين شاخص جديد هيدرومورفيك خاك (SHI) با استفاده از داده هاي ميكرومورفولوژيكي براي خاك‌هاي اكوئيك در شمال ايران

سابقه و هدف: مطالعه ساختار دست‌نخورده و طبيعي خاك با استفاده از تكنيك‌هاي ميكروسكوپي اطلاعات ارزشمندي را در مورد خصوصيات فيزيكي، شيميايي و مورفولوژيكي خاك و نحوه تشكيل خاك در اختيار مي‌گذارد. تعيين شاخص‌هاي ميكرومورفولوژيكي روشي پيشرفته براي كمي كردن خصوصيات خاك و افزايش دقت و درستي نتايج مطالعات مورفولوژيكي و ميكرومورفولوژيكي است. در حال حاضر براي تعيين طبقه‌بندي خاك‌هاي داراي رژيم رطوبتي اكوئيك يا داراي شرايط اكوييك در سامانه‌ آمريكايي طبقه‌بندي خاك معيارهاي كمّي ارائه نشده است؛ به‌طوري كه تفاوتي بين خاك‌هاي اشباع كه احيا آنها ناشي از آب زيرزميني بالا مي-باشد و خاك‌هايي كه اشباع و احيا آنها در اثر نفوذ آب از سطح خاك به طور موقت بوده و اشباع تنها در افق‌هاي فوقاني ديده مي-شود، وجود ندارد. براي رفع اين مشكل، هدف كلي از اين پژوهش استفاده از علم ميكرومورفولوژي و نرم افزارهاي تخصصي آناليز تصوير در راستاي مديريت پايدار منابع خاك از طريق شناسايي صحيح خاك‌هاي داراي شرايط اكوئيك مي‌باشد. علاوه بر اين هدف اختصاصي نيز تعريف يك شاخص هيدرومورفيك جديد (SHI) براي ارزيابي وضعيت تحول خاك در شرايط اكوئيك بر اساس ويژگي‌هاي ميكرومورفولوژيكي خاك است.مواد و روش‌ها: براي انجام پژوهش و تعيين شاخص ميكرومورفولوژيكي خصوصيات هيدرومورفيك خاك، پس از تهيه نمونه‌هاي دست‌نخورده (شش خاكرخ شاهد داراي شرايط اكوئيك از شمال ايران)، مقاطع نازك آنها تهيه شد. مطالعه و تجزيه و تحليل مقاطع نازك با استفاده از ميكروسكوپ پلاريزان صورت پذيرفت. در مرحله بعد براي تعيين شاخص هيدرومورفيك براي خاك‌هاي داراي شرايط اكوئيك به ترتيب مراحل زير صورت پذيرفت: 1-تهيه مقاطع نازك، 2-مطالعه خصوصيات ميكروسكوپي، 3-تصويربرداري از مقاطع نازك، 4-آناليز تصوير و كمي كردن پارامترهاي ميكرومورفولوژي و 5- نمره‌دهي به خصوصيات بين 0 تا 100 امتياز 6- محاسبه شاخص هيدرومورفيك خاكيافته‌ها: شاخص هيدرومورفيك به‌دست آمده با ساختمان ميكروسكوپي، مواد نرم خاك، b-فابريك، مواد آلي، عوارض هيدرومورفيك و تغييرشكل كاني‌ها ارتباط داشت. اين شاخص مي‌تواند براي طبقه‌بندي خاك‌هاي داراي رژيم رطوبتي اكوئيك يا شرايط اكوئيك در واحدهاي مختلف زمين‌نما مفيد باشد. نتايج نشان داد كه شاخص هيدرومورفيك از مقادير بسيار زياد در خاك‌هاي شاليزاري با رژيم رطوبتي اكوئيك تا مقادير بسيار كم در خاك‌هاي غير شاليزاري تحت كشت كيوي متغير بود. در خاك‌هاي شاليزاري داراي رژيم رطوبتي اكوئيك مقادير SHI با عمق خاك افزايش نشان داد و حداكثر آن در افق‌هاي عميق‌تر ديده شد، در حالي‌كه در خاك‌هاي غير شاليزاري رابطه بين SHI با عمق خاك نامشخص بود.نتيجه‌گيري: شاخص هيدرومورفيك تعريف شده در خاك‌هاي داراي رژيم رطوبتي اكوييك بيشتر از 0.35 بود و در كليد رده‌بندي در كلاس خاك‌هاي اكوئيك قرار گرفتند. در مقابل خاك‌هاي داراي شاخص هيدرومورفيك كمتر از 0.35 در خاك‌هايي ديده شدند كه تنها داراي شرايط اكوييك بودند. بسياري از مشكلاتي كه در سامانه طبقه‌بندي آمريكايي خاك در تفكيك خاك‌هاي داراي رژيم رطوبتي اكوئيك از خاك‌هاي داراي شرايط اكوئيك وجود دارد، با تعيين شاخص هيدرومورفيك قابل حل خواهد بود.