بررسي اثر ارتفاع منطقه بر ذخيره‎سازي كربن آلي و برخي ديگر از ويژگي‎هاي خاك در جنگل‎هاي ارسباران

سابقه و هدف: بررسي ويژگي‌هاي خاك يكي از راه‌هاي ارزيابي و مديريت اكوسيستم‌هاي جنگلي است. ارتفاع منطقه يكي از عوامل مؤثر بر ويژگي‎هاي كيفي خاك بويژه محتواي كربن آلي آن محسوب مي‎شود. با اين وجود، تغييرات ذخيره كربن آلي خاك‎ در ارتفاعات مختلف جنگل‎هاي ارسباران ناشناخته باقي مانده است. از اين رو، اين پژوهش به‎منظور بررسي توزيع مكاني مقادير كربن آلي و برخي ديگر از ويژگي‎هاي شيميايي تحت تأثير ارتفاع منطقه و در عمق‎هاي مختلف خاك انجام گرفت.مواد و روش‎ها: در اين پژوهش، يك آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك‎هاي كاملاً تصادفي با سه تكرار انجام شد. نمونه‎برداري خاك روي يك شيب شمالي منطقه مورد مطالعه، در چهار دامنه ارتفاعي مختلف شامل 600-0، 1200-600، 1800-1200 و 2400-1800 متري از سطح دريا و از پنج عمق مختلف خاك شامل 20-0، 40-20، 60-40، 80-60 و 100-80 سانتي‎متري جمعاً با 60 نمونه صورت گرفت. سپس مقادير كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني، كربوهيدرات‎هاي قابل عصاره‎گيري با اسيد و آّب داغ، كربنات كلسيم، فسفر و پتاسيم قابل جذب و اسيديته (pH) در نمونه‎هاي خاك تعيين شد.يافته‎ها: نتايج حاكي از اثر معني‎دار عمق خاك، ارتفاع منطقه و اثرات متقابل‌شان بر اغلب ويژگي‎هاي مورد بررسي بود. در واقع، كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني و كربوهيدرات‎هاي عصاره‎گيري‎شده با اسيد با افزايش ارتفاع و عمق به‎ترتيب به‎طور معني‎داري افزايش و كاهش يافتند و همبستگي بسيار بالايي بين آنها مشاهده شد. بعلاوه، عمق 20-0 سانتي‎متر سطحي خاك در هر چهار ارتفاع به‎طور متوسط بيش از 50 درصد كربن آلي را به خود اختصاص داد كه با افزايش عمق تا لايه 100-80 سانتي‎متري به‎طور ميانگين با كاهش 79 درصدي رو‎به‎رو شد. بيشترين ميزان افزايش محتواي كربن آلي با ارتفاع به ميزان حدود 9 درصد، بين دامنه‎هاي 1200-600 و 1800-1200 متري مشاهده شد. ساير ويژگي‎هاي خاك همچون pH خاك، كربنات كلسيم، پتاسيم قابل جذب با افزايش ارتفاع و عمق خاك به‎ترتيب حدود 2، 16 و16 درصد كاهش و 4، 16 و 18 درصد افزايش يافتند. همچنين، با افزايش عمق خاك ميزان فسفر قابل جذب خاك افزايش يافت، هرچند اثر ارتفاع بر اين ويژگي معني‎دار نبود.نتيجه‎گيري: بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش، ذخيره كربن آلي و به‎طور كلي كيفيت خاك‎هاي جنگل‎هاي ارسباران به‎طور معني‎داري تحت تأثير عوامل ارتفاع منطقه و عمق خاك قرار دارد، به نحوي‎كه خاك‎هاي سطحي موجود در نقاط با ارتفاع بيشتر در منطقه مورد مطالعه از كيفيت بالاتري به لحاظ محتواي كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني و كربوهيدرات‎هاي قابل عصاره‎گيري با اسيد برخوردار هستند كه بايستي مورد توجه بيشتري قرار بگيرد. در واقع، با توجه به نقش مهم اين خاك‎ها در ترسيب كربن، خاك‎هاي اين مناطق بايستي‎ از طريق مديريت صحيح و اجراي عمليات حفاظتي مختلف به صورت بكر و دست‎نخورده حفظ شود.