معاني ثانويۀ امر در اشعار اقبال لاهوري

علامه اقبال لاهوري، شاعر انديشمند مسلمان، شاعري را همسنگ و هم‌پايۀ پيامبري مي‌داند؛ او شاعر را پيشوا و راهنما و شعر را وسيله‌اي براي بيان حقيقت، هدايت انسان‌ها و ترغيب آنها به بيداري و حركت به شمار مي‌آورد. به‌سبب تأكيد اقبال بر وجه ارشادي و ترغيبي كلام، در عين توجه به فصاحت و بلاغت الفاظ و معاني شعر و از آنجا كه آشكارترين نمود نقش ترغيبي زبان در وجه امري كلام است، در اين پژوهش به چگونگي كاركرد معاني ثانويۀ امر در شعر اقبال توجه شد. روش كار، شناسايي معاني ثانويۀ امر در شعر شاعر، دسته‌بندي بسامدي و تحليل شواهد بر مبناي ارتباط دوسويۀ گوينده و مخاطب است. اهميت پژوهش در توجه به كاركرد زبان و شيوه‌هاي ابلاغ پيام در شعر اقبال لاهوري، با توجه به مناسبات دوسويۀ شاعر و مخاطبان اوست. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد از مجموع هفتصد و هفتاد كاربرد امر در معاني ثانويه، در پنجاه درصد شواهد، امر در معني تحذير و تنبّه و ارشاد مخاطب آمده و شاعر ازنظر دانش و آگاهي در جايگاه برتري نسبت‌به مخاطب قرار گرفته است. در سي و پنج درصد شواهد، شاعر با مخاطب هم‌پايۀ خود سخن مي‌گويد و بيشترين معناي ثانويۀ جملات امر در اين ارتباطِ برابر، ترغيب مخاطب است. جايگاه فرودست شاعر در مقابل مخاطب، فقط آنجا ديده مي‌شود كه روي سخن شاعر با خداوند يا مخاطب غايب و مجازي است و امر در معناي دعا يا تمنّا به كار رفته است.