بازنمايي جنسيت در تصاوير مجلۀ رشد دانش‌آموز در ايران و مجلۀ أسامه در سوريه

مجلات كودك و نوجوان از جمله رسانه‌هاي جمعي تأثيرگذار بر فرايند جامعه‌پذيري هستند؛ زيرا به روش‌هاي گوناگون مانند انتخاب موضوعات خاص و تصويرسازي‌هاي هدفمند مي‌توانند موجب القا، تغيير و تعديل ارزش‌ها، رفتارها و الگوهاي جنسيتي در ميان كودكان شوند. مجلۀ أسامه در سوريه و مجلۀ رشد دانش‎آموز در ايران، هردو از چنين جايگاهي برخوردارند. اين دو مجله با داشتن مخاطبان گسترده و نيز توليد چنددهه‎اي مي‎توانند از طريق تصوير، در ساخت فضاي فكري مخاطبان خود نقش بسيار پررنگي داشته باشند. پژوهش حاضر با نگاه به جايگاه برجستۀ اين مجلات، در پي مقايسۀ بازنمايي جنسيت در تصاوير مجلۀ أسامه در سوريه و مجلۀ رشد دانش‌آموز در ايران است. تجزيه ‌و تحليل نمونه‌ها با استفاده از الگوي كرس و ون‌ليوون در خوانش نشانه‌شناسي اجتماعي صورت پذيرفته است. در اين الگو، تصاوير در سه سطح معناي بازنمودي، تعاملي و تركيبي بررسي مي‎شود. نتايج تحليل در اين سه سطح نشان مي‎دهد تصاوير اين دو مجله كليشه‎هاي رايج جنسيتي را به كودكان ارائه مي‎كنند. نقش‌هاي «زن-مادر»، «زن-مادربزرگ» و «دختر» در جايگاه نقش‎هاي محورى يا فرعى در بيشتر تصاوير هردو مجله بازنمايي شده و در هيچ‎يك از آن‎ها، نقش‌هاي مهم اجتماعي، مانند آنچه در حقيقت اين دو جامعۀ اسلامي رخ مي‎دهد، نمود نيافته است. سه سطح ارائۀ تصوير نيز بر پايۀ ديدگاه كرس و ون‌ليوون به اين شرح است: در سطح بازنمودي، تصويرها در اين مجلات، مخاطبان را به دنياي خوب فرامي‎خوانند. حضور زنان، بيشتر در امور وابسته به درون منزل است و آنگاه كه بيرون از خانه ظاهر مي‎شوند، نقش‎هاي عادي و سنتي را پذيرفته‎اند؛ در سطح تعاملي، تصويرها فاقد تماس است و طراحان، نماهاي دور و متوسط را برگزيده‎اند. حتي زاويۀ ديد از روبه‎رو انتخاب شده است. در سطح تركيبي، ارتباط ميان معناي بازنمودي و تعاملي را مي‎بينيم. بدين‌صورت كه با بهره‎گيري از الگوي مركز-حاشيه، نقش زنان برجسته شده است. البته جايي كه مردان نيز در تصوير حضور دارند، همچنان نقش زن، كم‎رنگ و حاشيه‎اي مي‎شود. اين گروه از تصويرها عموماً بدون قاب‎بندي است و همين امر در گشايش فضاي تصوير و موفقيت در برجسته‎سازي بصري نقش زنان تأثير مثبت داشته است.