كاربست مفهوم چند وجهي دنيا در نهج‌البلاغه و برون‌داد ارزش‌گذارانۀ آن

Application of the multifaceted concept of the world in Nahj al-Balaghah and its valuing output

با بررسي روايات امام علي(ع)، درمي‌يابيم واژۀ دنيا در نگاه ايشان، از مفاهيم چندوجهي است. حوزه‌هاي كاربردي دنيا در نهج‌البلاغه، گاهي متوجه نشانه‌هاي عالم بوده و گاه ماهيت ابزاري دنيا را تبيين مي‌نمايد. در مواردي نيز به وابستگي موجودات مادي در مقايسه با ذات الهي اشاره دارد. گاهي هم درصدد توصيف نسبت ارزش دنيا با آخرت است. در مواضعي نيز با اسلوب‌هاي بياني متنوعي، به هدف‌محوري دنياي جداي از آخرت اشاره شده است. پس از دقّت در رويكردهاي گوناگون دنيا در نهج‌البلاغه و كشف معناي جامع آنها، درمي‌يابيم كه معيار ارزش‌گذاري دنيا و ستايش و نكوهش آن، قابل تسرّي به تمام نگرش‌هاي موجود نيست. چنان‌كه رويكرد آيت‌انگارانه، از اقسام شيوۀ استدلال محسوب شده و به ذاتيات و تكوينيات مرتبط است. گونه نسبيت در مقابل اطلاقِ رويكرد نسبي‌انگارانه نيز بيانگر حالت كلّي و طبيعي و تذكّر به واقعيتي مبرهن در خارج و آشنا در ذهن است. محوريت نگرش‌هاي ابزار انگارانه، هدف‌انگارانه و گونه نسبيت در مقابل حقيقتِ رويكرد نسبي‌انگارانه، بر پايۀ كيفيت تعامل انسان با دنيا بوده و از اين‌روي قابل ارزيابي هستند. در اين ميان، رويكرد ابزار انگارانه، معرِّف دنياي ستوده بوده و به عكس نگرش هدف‌انگارانه، نمايان‌گر دنياي نكوهيده است. گونه نسبيت در مقابل حقيقت نيز جايگاهي دو وجهي دارد، به صورتي كه دنيا در آنِ واحد و مطابق رابطۀ طولي اعمال انسان با آخرت، يا بر اساس رابطۀ غايي رفتار انسان با دنيا، مي‌تواند هم جلوۀ ستوده پيدا كند هم جلوۀ نكوهيده.

Examining the narrations of Imam Ali (AS), we find that the word world in his view is one of the multifaceted concepts. The practical domains of the world in Nahj al-Balaghah sometimes pay attention to the signs of the world and sometimes explain the instrumental nature of the world. In some cases, it refers to the dependence of material beings in comparison with the divine essence. Sometimes he tries to describe the relationship between the value of this world and the hereafter. In some places, with various expressive methods, the central goal of the world apart from the hereafter has been mentioned. After careful consideration of these approaches, we find that the world valuation criterion does not extend to all existing attitudes. As the verse approach is related to natures and formations. The kind of relativity as opposed to the application of the relativistic approach also expresses the general and natural state and reminds us of an obvious and familiar reality in the mind. The centrality of instrumentalist, goal-oriented and relativistic attitudes towards the truth of the relativistic approach is based on the quality of human interaction with the world and can therefore be evaluated.