تحليل مواجهه انتقادي آيت‌الله سبحاني با روش تأويل معتزله

Analysis of Ayatollah Sobhani's Critical Confrontation With the Method of Muʿtazila Interpretation

از روش‌هاي مطرح در فهم قرآن، روش تأويل است. اگرچه هم در رهيافت سمانتيكي و هم در رهيافت هرمنوتيكي از اين روش استفاده مي‌شود، ‌اما تفاوت‌هاي جدي ميان اين دو وجود دارد. متفكران و مفسران اسلامي كه از رهيافت سمانتكي تبعيت مي‌كنند، خود مواجهه يكساني با روش تأويل ندارند. عده‌اي به نفي كلي آن و دسته‌اي به پذيرش حداكثري اين روش نظر دارند. البته برخي نيز در حد ميانه از روش اعتدالي در به‌كارگيري از آن در تفسير و فهم قرآن بهره مي‌گيرند. معتزله هم در مباحث كلامي و هم در مباحث تفسيري از روش تأويل فراوان بهره برده‌اند. از سوي اشاعره و اماميه به رويكرد آنان نقدهايي صورت گرفت. در ميان متكلمان شيعي معاصر استاد جعفر سبحاني علاوه بر مباحث مستقل در حوزه تأويل به رويكرد ديگر متفكران اسلامي نيز نظر داشته و با نگاه انتقادي به تحليل ديدگاه آنان مي‌پردازد. از جمله اين مواجهه با معتزله و رويكردشان در عرصه تأويل است. يافته اصلي تحقيق آن است كه ايشان ضمن پذيرش اصل روش تأويل، اما افراط در آن را از آسيب‌هاي عرصه فهم ديني مي‌دانند. در اين تحقيق به روش توصيفي تحليلي به ضرورت و جايگاه تأويل نزد ايشان اشاره و مواجهه ايشان با تأويل اعتزالي را دنبال خواهيم كرد.

One of the methods in understanding the Qur'an is the method of interpretation. Although this method is used in both the semantic and hermeneutic approaches, there are serious differences between the two. Islamic thinkers and commentators who follow the semantic approach do not face the same method of interpretation. Some view it as a general rejection and some as a maximum acceptance of this method. Of course, some also use the moderate method in using it in interpreting and understanding the Qur'an. The Muʿtazila have used the method of interpretation extensively in both theological and interpretive discussions. But the Ash'arites and Imamiyah criticized their approach. Among contemporary Shiite theologians, Ayatollah Jafar Sobhani, in addition to independent discussions in the field of interpretation, also considers the approach of other Islamic thinkers and analyzes their views with a perspective analysis. One of these encounters is with the Muʿtazila and their approach in the field of interpretation. The main finding of the research is that the Ayatollah Jafar Sobhani, while accepting the principle of the method of interpretation, but considers its excess as one of the harms in the field of religious understanding. In this research, in a descriptive-analytical method, we will point out the necessity and position of interpretation in them and follow their encounter with Muʿtazila interpretation.