معناشناسي توصيفي دو واژۀ قرآني «فعل» و «عمل» با تأكيد بر روابط همنشيني

اين مقاله درصدد بررسي معناشناسي توصيفي دو واژۀ «فعل» و«عمل‌«، با تحليل ارتباط معنايي آنها در يك حوزۀ معنايي است كه با محور همنشيني قصد تبيين جايگاه آنها را در قرآن كريم دارد؛ بنابراين، ازجمله مهمترين راههايي كه ادبپژوهان، امروزه در علم معناشناسي به آن توجه‌ داشتهاند، شناخت معناي واژگان از منظر همنشيني است؛ يعني با قرارگرفتن واژه‌ها در كنار هم، معناي خاص پيدا مي‌كنند؛ بدين سبب واژه‌هايي كه در قرآن قريب‌المعني هستند، از ذكر هركدام از آنها در جايگاههاي مختلف و خاص، هدف مشخصي دنبال مي‌شود؛ واژه‌هايي كه در برخي مصاديق با هم مشتركاند و تفاوت‌هاي دلالتي نيز دارند. اين جستار بر آن است تا با روش توصيفيتحليلي به بررسي دو واژۀ «فعل» و«عمل» با استفاده از رابطۀ همنشيني بپردازد كه بيشترين بسامد را در سياق قرآني دارند. نخست به معناي اصلي اين دو واژه، يعني معناي مادي، پرداخته مي‌شود، سپس تبيين اين دو واژه در كاربرد قرآني آنهاست. نتيجه حاصل اينكه اين دو واژه در بازنمايي آيات نهتنها به يك معنا نبوده‌اند، هيچ‌كدام از آن‌ دو را نميتوان جايگزين و جانشين يكديگر قرار داد. بر اين اساس، واژۀ « فعل» در مفهوم‌سازي الهي، دلالت بر تأثيرگذاري، ايجادكردن و انجام كاري دارد كه به شدت يا سريع و گذرا و با قصد و نيّت يا بدون قصد و برنامه باشد؛ به همين سبب، در رابطۀ همنشيني، واژۀ «فعل» بيشترين رابطه همنشيني را با واژه «الله» دارد؛ درنتيجه، خداوند براي توصيف انجام كار خويش كه با جديّت و سرعت انجام مي‌گيرد يا تأثيرگذار اصلي براي انجام هر كاري به خواست و اراده او بستگي دارد، واژه «فعل» را به كار گرفته است تا كننده كار را در كانون توجه قرار دهد؛ اما مفهوم‌سازي واژۀ «عمل» به انجام كاري دلالت مي‌كند كه مداوم و با علم و اختيار و به همراه تلاش و كوشش، هدفمند باشد؛ به همين سبب، واژۀ «عمل» بيشترين رابطۀ همنشيني با «ايمان» و «كفر» دارد كه بيانكنندۀ انجام كارهاي خوب يا بد بهصورت مستمر است و درنتيجه، محاسبه و دادن جزا و پاداش الهي نيز با «عمل» صورت مي‌گيرد؛ به همين دليل، براي نماياندن اين هدف، واژۀ «عمل» در كانون توجه قرار مي‌گيرد.