بازخواني كيفيت «جامع» در استعاره تبعيه(فعليه) و بازتاب آن در ترجمه آيات قرآن

يكي از جلوه‌هاي هنر بياني در قرآن كريم، كاربردِ استعاره در تبيين مفاهيم است و از آن ميان، استعارۀ تبعيه در فعل به دليل وجود پيچيدگي‌هاي زياد در مسير كشف معناي مقصود، اهميت خاصي دارد. مسئلۀ مهم مغفول‌مانده دربارۀ اين نوع از استعاره، جامع مشترك ميان مستعارٌله و مستعارمنه است. دانشمندان حوزۀ بلاغت در تقسيم‌بندي‌هاي خود، به وجود جامع مفرد ميان طرفين استعاره قائل‌اند؛ اما ظاهراً اين موضوع را مي‌توان بازخواني كرد و نگاهي نو به جامع استعارۀ تبعيه انداخت. اين پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش توصيفي‌تحليلي پس از ذكر ديدگاه انديشمندان حوزۀ بلاغت دربارۀ تقسيم‌بندي‌هاي استعاره براساس جامع، مفرد يا مركب بودن وجه مشترك ميان طرفين تشبيه را براساس محور همنشيني و جانشيني نمايان سازد و تأثير آن را بر ترجمۀ آيات نشان دهد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند با توجه به عملكرد فعل در روند معنارساني و ارتباطش با ساير الفاظِ كاربردي در جمله و نيز با توجه به تفاوت فعل «حاضر و غائب» در يك عبارت، جامع مشترك در استعارۀ تبعيه، مركب است و مي‌توان اين نوع از استعاره‌ها را «شبه‌تمثيل» در نظر گرفت كه اين امر سبب مي‌شود تصويرگري قرآن در ترجمۀ آيات نمود بهتري يابد.