بازشناسي آرايه‌هاي برگرفته از غرب در نماهاي دورۀ قاجار موردپژوهي: پنجرۀ سنتوري در كوشك احمدشاهي با كمك فناوري فوتوگرامتري برد كوتاه

يكي از مهم‌ترين آرايه‌هاي نما‌‌هاي قاجاري پنجره‌ سنتوري است كه در اروپا با اشكال مختلف ساده، منحني، و شكسته از دوران رم كلاسيك تا دوران نئوكلاسيك در نماسازي به كار رفته است و در جداره‌‌هاي برون‌گراي دوره‌ قاجار با تأثير از معماري غربي رواج يافته است. در پژوهش‌هاي اندكي به مطالعه‌ اين عنصر وارداتي و ويژگي‌هاي متمايز قاجاري آن به نسبت نمونه‌‌هاي غربي پرداخته شده است. در اين پژوهش با هدف بازشناسي پنجره‌ سنتوري با روش تك‌نگاري، كوشك احمدشاهي كاخ نياوران با 23 قاب متنوع مزين به سنتوري انتخاب و با ابزار فتوگرامتري برد كوتاه مستندنگاري دقيق شده است. هدف از اين پژوهش بررسي اين آرايه‌ غربي و تأثيرات بومي معماري دوره‌ قاجار و تغييرات آن در يك مورد منتخب است. بنابر يافته‌‌ها سه نوع سنتوري مثلثي ساده، شكسته‌ طوماري، و شكسته‌ مارپيچ در جداره‌‌ها به كار رفته است كه، با در نظر گرفتن دو خصيصه‌ شكل و بافت پركننده‌ سينه‌ سنتوري، در كل به 16 نوع مختلف داراي الگوي قرارگيري ويژه دسته‌بندي مي‌شود. سنتوري‌هاي جفت و سنتوري‌هاي طرفين تقسيمات سه‌تايي يا پنج تايي مشابهند. سنتوري طرفين پلكان ورودي مفصل‌ترين نمونه و داراي رأس آجر برش‌خورده به شكل گل و گلداني است. در اين پژوهش نتيجه گرفته شده است كه خلاقيت و بداهه‌سازي در تغيير شكل سنتوري الگوي تزيين سينه‌ سنتوري و بافت پركننده‌ آن با استفاده از هنر آجركاري منقوش و قالبي وجه تمايز اثر معماران دوره‌ قاجار در اين بناست. بدين‌ترتيب با آجر، كه مصالح غالب و سرمنشأ آرايه‌هاي مختلفي در تاريخ معماري ايران است، اين عنصر وارداتي با اشكال متنوع بازتوليد شده است.